Shadow Game

Hoe kom je als vluchtende tiener van Oost- naar West-Europa? Shadow Game dompelt de kijker onder in de barre voettochten van een tiental jongens op weg naar een beter bestaan. Hoe te ontkomen aan wilde dieren en grensbewakers? De documentaire toont het morele failliet van het Europese vluchtelingenbeleid.

“Het is een missie. Als je die voltooit, win je de game”. Aldus een jongen in Shadow Game, dat drie jaar lang enkele pogingen volgt van uit oorlogslanden gevluchte jongens – sommigen niet ouder dan veertien jaar – om vanuit Oost-Europa in West-Europa te komen. Ze kunnen geen kant op in landen als Griekenland en Servië, maar zijn vastbesloten om naar West-Europa te gaan. Ze praten erover alsof het een game is: ze moeten van het ene level – lees: grens – naar het andere zien te komen. Als je in West-Europa bent, heb je de game gewonnen, zegt de zestienjarige Durrab. Hij is uit Pakistan gevlucht en is via Iran, Turkije, Griekenland en Macedonië in Servië beland. Nu wil hij via Hongarije en Slovenië naar Italië. Als je gepakt wordt, is het game over, voegt hij er aan toe.

Het klinkt als een luchtig spelletje, maar het is alles behalve dat. Er zijn legio gevaren, want met hun pogingen om illegaal grenzen over te steken, lopen de jongens dagenlang door ruig heuvel- en berggebied. Uitglijden kan fataal zijn, ’s Nachts is er het gevaar van wilde dieren, vermoeidheid, honger en dorst kloppen aan, en als ze uiteindelijk een grens bereiken, is de kans groot dat ze op grenswachten stuiten. In landen als Hongarije en Kroatië zijn dat bepaald geen menslievende types, maar agressieve kerels, die betrapte jongens na een afranseling terugsturen. Door hun vluchtpogingen als een game te zien, duwen de jongens de gevaren in hun hoofd naar de achtergrond.

Stoerheid
Shadow Game is bepaald niet de eerste documentaire over de gruwelervaringen van vluchtelingen, maar de film onderscheidt zich doordat het perspectief volledig bij de jongens ligt. Zij praten over hun ervaringen en de film bevat met hun telefoons gemaakte beelden van hun vluchtpogingen.

Dat makers Eefje Blankevoort en Els van Driel de jongens drie jaar volgen, zorgt voor een meerwaarde, doordat we niet naar een momentopname kijken, maar een ontwikkeling zien. In het begin zijn de meeste jongens optimistisch over de kans dat ze West-Europa halen, waarbij ze hun angsten verbergen onder stoerheid en bluf. Maar als halverwege de film veel pogingen zijn mislukt – een Pakistaanse jongen is zeventien keer (!) opgepakt bij de Servisch-Hongaarse grens – voel je de moed zakken. Het is te danken aan het rauwe doorzettingsvermogen van deze jongens, soms tegen beter weten in, dat de film daarmee niet eindigt. Uiteindelijk bereiken veel jongens min of meer hun doel.

Nachtmerries
Shadow Game wil de kijker zo dicht mogelijk bij hun vluchtervaringen brengen en slaagt daarin voortreffelijk. Die keuze heeft wel als gevolg dat we weinig horen over hun achtergronden, bijvoorbeeld over hun motieven om te vluchten. Daarover is meer te vinden op de website die bij de film hoort en die zich nadrukkelijk ook op jongeren richt. Shadow Game staat namelijk niet op zichzelf, maar maakt deel uit van een transmediaal project dat naast de documentaire korte films bevat, die dieper ingaan op de ervaringen van een aantal jongens. Onder andere van Durrab, die niet om politieke redenen uit Pakistan vluchtte, maar wilde ontsnappen aan de verstikkende sfeer thuis. Als illegale vluchteling heeft hij geen recht op asiel en probeert hij in Slovenië in de schimmige wereld van mensenhandel wat geld te verdienen. “Ik zie dit als helpen”, wuift hij de bezwaren ertegen weg. Je hoeft geen profeet te zijn om te voorspellen dat het mis zal gaan.

Inzichtelijk over de problemen van tienervluchtelingen ná hun vlucht is de korte film over de Syrische broers Jano en Shiro. Beiden belanden uiteindelijk in Nederland, waar Shiro razendsnel integreert. Hij leert Nederlands, maakt vrienden en ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet. Met zijn oudere broer Jano gaat het niet goed: de getraumatiseerde jongen kampt met nachtmerries en gevoelens van leegte en verveling. Dat hij lang moet wachten op de behandeling van zijn asielaanvraag – uiteindelijk duurt het anderhalf jaar – versterkt zijn depressieve gevoelens.

Schandvlek
Maar er valt meer te zien en te beleven op de website dan een aantal korte films. Je kunt er ook een game spelen, waarin je als vijftienjarige obstakels in een vluchtavontuur moet overwinnen. Ook vertellen zeven tieners over hun nieuwe leven in Nederland. Zij zijn ook te zien op de fototentoonstelling A New Beginning. Wie in actie wil komen om het lot van tienervluchtelingen te verbeteren, kan op de website het manifest ‘Bescherm kinderen op de vlucht’ ondertekenen. Het bevat voorstellen voor een betere behandeling van minderjarigen die door Europa vluchten, waaronder de mogelijkheid om veilig asiel te kunnen aanvragen, geen geweld aan grenzen en aandacht voor traumaverwerking.

Het is schokkend dat de politieke wil om deze voorstellen te realiseren in Europa op dit moment volledig ontbreekt. Zeker, dat is geen nieuws, maar Shadow Game toont nog eens pijnlijk duidelijk de morele schandvlek van het Europese vluchtelingenbeleid. Dat dit nauwelijks nog voor nieuws en beroering zorgt, is meer dan verontrustend.