Return to Dust

Wie zegt dat onbaatzuchtige liefde niet bestaat? In Return to Dust bloeit een tedere liefde op tussen twee outcasts op het Chinese platteland. En passant levert het drama kritiek op het moderne China.

Wie niet mee wil of kan in de vaart der volkeren heeft het zwaar op het Chinese platteland. In elk geval in Return to Dust, dat zich afspeelt in de Noord-Chinese provincie Gansu.

De film voert twee oudere plattelanders op, Ma en Gui, die door hun families als een last worden ervaren. Ma is een zwijgzame man, die anders dan zijn broers niet in de greep is van status en geld. Gui is een vrouw van wie haar familie af wil, omdat ze incontinent is en mank loopt. (Een film waarin incontinentie een rol speelt is een zeldzaamheid, maar dat terzijde.) Als deze twee mensen door hun families als buitenbeentjes in een huwelijk worden gedrongen, vestigen ze zich in een vervallen lemen plattelandshuisje. Als keuterboeren houden ze zich in leven.

Eind goed al goed? Dat is buiten het moderne China gerekend, want daar krijgen eigenaren van verlaten huisjes op het platteland een slooppremie. De eigenaar van het huisje van dit in de marge levende stel laat zich die niet door de neus boren. Als de twee moeten vertrekken, bouwen ze naast een stuk akkerland zelf een lemen huis. Met een paar kippen en varkens en het verbouwen van graan en maïs houden ze zich in leven. Ondertussen bloeit tussen hen een tedere, zorgzame liefde op. Maar ook nu weer laat het moderne China hen niet met rust.

Naast een teder liefdesverhaal, waarin nu eens geen seks voorkomt, is Return to Dust een ode aan een uitstervende manier van leven op het Chinese platteland en een kritiek op de moderniteit. Die tegenstelling zet scenarist en regisseur Ruijun Li nogal zwaar aan. Ma en Gui representeren het rauwe en kwetsbare, maar door de fraaie landschapsfotografie ook idyllisch ogende plattelandsbestaan. Daartegenover staat een omgeving van blind materialisme en uitbuiting en exploitatie.

Dat Ma, een wel erg Brave Hendrik, bloed geeft aan een rijke dorpeling, die door ziekte een bloedtransfusie nodig heeft, is een opzichtige metafoor voor de vampierachtige uitbuiting van armen door rijken. Ook doen de natuurmetaforen van de bedachtzame Ma (“Alles groeit in de aarde”) soms denken aan de tuinman in Being There (1979). Maar Return to Dust bevat ook subtielere kritiek, zoals te zien in de beelden van een groepje aan hun lot overgelaten oudere mensen op straat. Blijkbaar is er geen familielid of overheid die zich om hen bekommert.

Aan het eind van de film laat Ma zijn gelatenheid even varen. Woedend kaffert hij zijn ezel uit, omdat het dier stokstijf blijft staan terwijl hij het heeft vrijgelaten. Een verhulde oproep om in verzet te komen?