PERSUASION

Smachten naar de droomprins

  • Datum 07-01-2011
  • Auteur
  • Gerelateerde Films PERSUASION
  • Regie
    Roger Michell
    Te zien vanaf
    01-01-1995
    Land
    Groot-Brittannië
  • Deel dit artikel

Met Sense and sensibility bewees Emma Thompson dat het werk van de in 1817 op 41-jarige leeftijd overleden Jane Austen ook een modern filmpubliek aanspreekt. Zoiets blijft in de filmwereld nooit zonder gevolgen en met Persuasion dient de volgende Austen-verfilming zich aan. Ook nu weer kijken we naar een strijd tussen gevoel en verstand en tussen knellende conventies en persoonlijke vrijheid.

Wat zou een Jane Austen-verfilming zijn zonder thee? Wordt er in Sense and sensibility al flink gedronken, het theegehalte van Persuasion is zo hoog, dat af en toe het vermoeden rijst dat de film een persiflage wil zijn. De camera zoemt van kopje naar kopje, van lepeltje naar lepeltje en van theepot naar theepot. Thee smeert de keel, zodat het roddelen — kennelijk het favoriete tijdverdrijf van de Engelse upperclass — ongehinderd kan doorgaan. In de kostuumafdeling valt het oog vooral op de Napoleontische steek, die, al zal hij historisch juist zijn, de indruk wekt dat de film in Frankrijk speelt. Het is altijd een veeg teken als de kijker aandacht krijgt voor dergelijke uiterlijkheden, want bij een meeslepend verhaal gaat dat aan hem voorbij.
Jane Austen schreef haar roman ‘Persuasion’ een jaar voor haar dood. In het boek treffen we de vertrouwde Austen-situatie aan, die wil dat het ijzeren rolpatroon tussen mannen en vrouwen met onverbiddelijke hand regeert. De heren hebben het druk met het vergaren en beheren van kapitaal en de vrouwen smachten naar liefde — een verlangen dat op gespannen voet staat met een huwelijksopvatting die meer belang hecht aan maatschappelijke status en financieel vermogen dan aan liefde. Austens vrouwelijke personages kunnen zich niet schikken in deze situatie en komen in conflict met de knellende regels en voorschriften. Hun lijden wordt aan het eind steevast beloond met de komst van een droomprins.

Fortuin
Persuasion gaat over de liefdesperikelen tussen marine-officier Wentworth (Ciaran Hinds), die over een wel heel nobel karakter beschikt, en de jonge vrouw Anne (Amanda Root, die ongetwijfeld om haar onschuldige ogen werd gecast). De twee waren acht jaar eerder verloofd, maar de toen negentienjarige Anne moest deze onder druk van haar omgeving, die de marine-officier maatschappelijk woog en te licht bevond, verbreken. Gedesillusioneerd verdween de officier uit haar leven en uit Engeland om acht jaar later terug te keren, waarbij de rollen zijn omgekeerd: de officier heeft fortuin gemaakt op een oorlogsschip, maar Anne is stevig gezakt op de maatschappelijke ladder. Haar vader is financieel in minder goede doen geraakt en ziet zich zelfs genoodzaakt om met zijn gezin het familielandgoed te verlaten, waarna het verhuurd wordt. De nieuwe bewoners zijn een admiraal en zijn vrouw, die — het toeval helpt een handje — de zus is van de marine-officier.
De verdere stamboomverwikkelingen zullen we u besparen. Van belang is dat de film vaste koers zet — met een marine-officier in de hoofdrol is deze beeldspraak toegestaan — naar het weer opbloeien van de liefde tussen Anne en haar ex-verloofde. Voor het zover is moeten uiteraard wel een aantal hindernissen worden opgeruimd: een rivaal dreigt Anne in een onontkoombaar huwelijk te manoevreren en ook Wentworth moet opdringerige huwelijkskandidaten van zich afslaan.

Anachronisme
Aan ambitie ontbreekt het de makers van Persuasion niet. Scenarist Nick Dear wilde geen klassieke Austen-verfilming, maar een film die zou doen denken aan het werk van Ingmar Bergman. Hoe we dit moeten rijmen met de visie van debuterend regisseur Roger Michell, die in Austens roman ‘het klassieke Assepoester-verhaal’ én het ‘vroegste moderne liefdesverhaal’ ziet, is onduidelijk, maar het resultaat van het ratjetoe aan opvattingen is een vlakke film, die maar niet tot leven wil komen. De gedachte aan Bergman is even ver weg als die aan een modern liefdesverhaal. Waar Bergman authentieke karakters met veel psychologische diepgang creëert, daar zijn de personages in Persuasion slechts schaakstukken in de anachronistische visie van de makers, die vrouwen aan het einde van de achttiende eeuw het bewustzijn toedichten van vrouwen uit de huidige tijd. Anne is met haar pleidooi voor het recht op arbeid voor vrouwen een feministe avant-la-lèttre. Met haar intelligentie en levensinzicht torent zij hoog uit boven de andere personages, die zich thuisvoelen in de bekrompen tijdgeest — uitgezonderd haar droomprins natuurlijk, want die heeft geen last van zielige vooroordelen. Over anachronisme gesproken: horen we halverwege de film niet iemand opmerken dat we "through a great age of poetry" leven? Alsof we Homerus horen opmerken dat hij het fijn vindt om in de Klassieke Oudheid te leven.
Persuasion is het gevolg van de misvatting dat Austens personages voor een modern publiek alleen als verklede twintigste eeuwers begrijpelijk zijn. Hoewel Sense and sensibility ook niet vrij is van anachronisme, gaat deze film veel subtieler met het verleden om. Een tweede essentieel verschil tussen beide films is het acteren. Weten in Sense and sensibility Emma Thompson en Kate Winslet de vreugde en het verdriet van hun personages voelbaar te maken, in Persuasion raakt het acteren van de beide hoofdpersonages ons niet, zodat de film op afstand blijft. Waar Sense en sensibility de kloof met de achttiende eeuw dichtte door te appeleren aan universele gevoelens, daar blijft de tijdmachine in Persuasion steken in uiterlijk vertoon.

Jos van der Burg