OOGVERBLINDEND

Georgina Verbaan en Rutger Hauer voeren in oogverblindend een telefoongesprek. Intiemer en introverter kan het niet in een film. Maar daar binnen staan zij oog in oog met de grote vraagstukken van deze tijd.

Alleen al als je uit het raam naar buiten kijkt, heb je natuurlijk de keuze om niet te kijken. Je kunt je dagen doorbrengen met de gordijnen dicht, in een duister dat net zo donker als een bioscoopzaal is. Voor de Amsterdamse filmmaker Cyrus Frisch is dat geen optie. Hij kijkt naar buiten, hij kijkt naar de wereld, zo intens dat hij de wereld wel moet filmen en deze vervolgens aan dat bioscoopduister overdraagt. Voor zijn nieuwste film oogverblindend (gebaseerd op zijn eigen gelijknamige toneelstuk) deed hij dat heel letterlijk. Net als in zijn vorige, geheel met de mobiele telefoon gefilmde waarom heeft niemand mij verteld dat het zo erg zou worden in afghanistan? (2007) keek hij naar buiten uit het raam van zijn Amsterdamse woning en filmde. Jarenlang. Op film, video, digitaal. Met de precisie van een nieuwsjager en de authentieke trefzekerheid van een filmdichter. Hij verzamelde toevallige beelden die uitgekiende verhalen werden. Van de futiel-breekbare schoonheid van een plastic zak die op het water drijft en zinkt, tot de doorlopende stroom lompe arrestaties in de Amsterdamse Nieuwmarktbuurt.
Het uitgangspunt van oogverblindend is verbluffend simpel: een vrouw (Georgina Verbaan) en een man (Rutger Hauer) voeren een telefoongesprek. Ze kennen elkaar niet. Of toch wel. De introverte intimiteit die die situatie oplevert dwingt ze om diep in hun eigen ziel te kijken en bij de ander te biecht te gaan.

Vogelvrij
Net als in waarom heeft niemand… lijden de personen in oogverblindend aan een bijzondere vorm van filmische straatvrees. Ze kunnen niet naar buiten omdat de wereld ze opeens bedreigend voorkomt, maar ze kunnen ook niet ophouden er (door het oog van de camera dat hun oog wordt) naar te kijken. Binnen en buiten zijn ze vogelvrij. In beide films maakt Frisch min of meer gebruik van dezelfde filmische strategie: hij is een straatfotograaf achter het spionnetje. Hij leent (of moeten we zeggen steelt?) beelden uit de levens van anderen. Schaamteloos. Dwangmatig. Daar is hij in zijn werk vaak door anderen om ter verantwoording geroepen: denk maar terug aan de controverse ik zal je leven eren uit 1997 waarin hij beelden van zijn dode filmmentor Hans Saaltink verwerkte, of het met zwervers, junks en outcasts gefilmde vergeef me uit 2001. Daarom is het niet verwonderlijk dat hij zich in deze film nu zelf ter verantwoording roept. Dé kernvraag van zijn artistieke zoektocht — kijken (en vastleggen) of wegkijken, en is kijken zonder te handelen misschien ook een vorm van wegkijken? — krijgt daarbij een politieke dimensie. De vrouw lijdt onder de schuldvraag waarom zij niets gedaan heeft toen zij een zwerver voor haar raam gek zag worden van de kou. Door haar bekentenis kan de man voor het eerst vertellen dat hij medeschuldig is aan de verdwijning van tienduizenden Argentijnen tijdens de Vuile Oorlog van het Videla-regime.

Oerduister
oogverblindend is in al zijn eenvoud een uiterst wezenlijke film. Vorm en inhoud vloeien naadloos in elkaar over. Het is een film die uit het oerduister geboren wordt, soms alleen maar stem is, dan weer als een omgekeerde flickerfilm uit flarden en vertraagde fotopische lichtflitsen bestaat. Door de directheid van de vaak candid-achtige beelden moet je je ook als toeschouwer bij elk shot, bij elke tekst afvragen of je dit wel wilt zien, kunt zien, en wat het voor jezelf betekent. Hints dat het kat-en-muisspelletje tussen beul en slachtoffer door de man gewoon door de telefoon met deze onbekende jonge vrouw wordt voortgezet, en dat er voor haar misschien een seksuele dimensie aanzit, verwarren veel en verduidelijken meer.
Zelf noemt Frisch oogverblindend overigens een liefdesverhaal en dat is door de onvoorwaardelijke manier waarop deze twee anonieme (of toch niet zo anonieme) tegenspelers en tegenvoeters zich aan elkaar overgeven natuurlijk óók zo. Maar het is ook een liefdesverklaring. Van een filmmaker aan zijn vak. Die met niets anders dan wat hij uit zijn raam waarnam een thriller kan maken, en een essay, en een dagboekfilm. Die Amsterdam anno nu er even grimmig uit kan laten zien als Buenos Aires anno toen. Die van de rimpelingen op het wateroppervlak de morele pijngolven in iemands brein kan maken.

Dana Linssen

Hier (pdf, 82kB) is de tekst van de film na te lezen, die zowel in een Nederlands ondertitelde als een niet-ondertitelde en dus vaak donkere variant in de filmtheaters wordt uitgebracht.