On the Silver Globe

Met On the Silver Globe gaf Andrzej Żuławski in 1988 felle kritiek op autoritair-religieuze regimes. Zijn ruimte-epos is nu te zien in het kader van scifi-expo A Journey Into the Unknown in Rotterdam en stelt nog steeds de juiste vragen.

De mens lijkt serieuzer dan ooit bezig met de vraag of het mogelijk is om onze soort ergens anders in het heelal te laten voortbestaan. Denk maar aan de klimaatleus “There is no planet B” enerzijds, en anderzijds Elon Musk en de zijnen die leven in de ruimte als toekomstperspectief proberen te verkopen aan de massa’s. We weten maar al te goed dat de aarde ons niet eeuwig kan blijven dienen. Het gevoel dat het einde nabij is – niet alleen op ecologisch, maar ook op politiek vlak – vindt links en rechts gehoor, zij het om verschillende redenen. De meer fundamentele vraag rijst anderzijds: kán de mens zichzelf opnieuw uitvinden, de sprong wagen? In On the Silver Globe (Na srebrnym globie) van de Poolse regisseur Andrzej Żuławski, waarin een kleine groep astronauten erin slaagt om met nageslacht en al een nederzetting te stichten op een andere planeet, wordt de kijker geconfronteerd met deze vraag.

De filmgeschiedenis wil dat deze utopistische insteek destijds de Poolse autoriteiten in het verkeerde keelgat zou zijn geschoten. De productie van de film werd in een laat stadium, om onduidelijke redenen, afgekapt door de minister van cultuur. Het al geschoten materiaal, dat goed was voor ongeveer vier vijfde van de uiteindelijke film, werd op de plank gelegd. Żuławski mocht de film na tien jaar toch afmaken, en de ontbrekende scènes uit het script komen in het eindresultaat terug als eenvoudige shots van het Polen van toen, zonder enige mise-en-scène of regie. De strekking van de ontbrekende verhaallijnen sprak de regisseur hierbij als voice-over in. Deze beelden zorgen, door een extreem minimalistische narratieve stijl, voor een vervreemdend maar poëtisch contrast; de rest van de film is hiervan het tegenovergestelde.

We zien, door de lens van een koortsachtige subjectieve camera, hoe de buitenaardse samenleving steeds verder degenereert. Het nageslacht van de astronauten verwordt tot een uitzinnige menigte, die ten strijde trekt tegen de oorspronkelijke bewoners van de planeet. Dit alles onder leiding van een als Messias aanbeden astronaut, die op passende wijze aan zijn einde komt; in de bombastische slotscène zien we hem gekruisigd worden.

Wie niet van bombastisch horrortheater houdt, zal deze film een lange zit vinden; de ruim tweeënhalf uur durende koortsdroom is doordrenkt van overdadig acteerwerk en dito mise-en-scène. Hoewel je als kijker door het gebrek aan continuïteit regelmatig het spoor bijster raakt, blijf je aan het scherm gekluisterd door het gevoel dat je bij elke onheilspellende monoloog, elk apocalyptisch decor en elke abrupte camerabeweging weer bekruipt. Een gevoel dat vraagt: hoe kunnen we ooit opnieuw beginnen, als destructie de mens eigen is?

On the Silver Globe is te zien in het kader van A Journey Into the Unknown in LantarenVenster, Rotterdam op zaterdag 4 mei om 16.30u. Deze recensie werd geschreven in het kader van Filmkrant Lab 2019, een trainingstraject voor jonge filmcritici.