Nuit et jour

Nuit et jour is melodrama op de vierkante centimeter. Jack houdt van Julie. Zij houdt van hem, maar ook van Joseph. Het valt niet mee om twee mannen oprecht en evenveel lief te hebben, al was het maar omdat je niet aan slapen toekomt. Uiterst zorgvuldig filmde de Belgische cineaste Chantal Akerman drie jonge mensen in hun streven naar absolute liefde.

Eén van mijn favoriete films is Extérieur nuit van Jacques Bral. Ook daar laveert een sterke vrouw tussen twee passieve mannen. Het decor wisselt eveneens tussen nachtelijk Parijs en een benauwd appartement en twee van de drie betrokkenen zijn taxichauffeur. Wat de vergelijking tussen Extérieur nuit en Nuit et jour vooral aardig maakt is het haarscherpe portret dat deze twee – niet toevallig tijdloos getitelde – films bieden van een generatie.

Extérieur nuit toont de vastgelopen illusies van dertigers. De personages streven niet meer naar liefde, ze overleven slechts. Nuit et jour gaat over de ambitieuze idealen van twintigers. Deze mensen koesteren het zuivere genot. Helaas zijn twintigers en dertigers slechts een paar jaar van elkaar verwijderd en toont Nuit et jour dan ook de teloorgang van de idealen. Mooier dan Akerman zelf kan ik het niet zeggen: “Mijn personages vechten om datgene te bewaren wat ze onvermijdelijk zullen verliezen tussen het einde van de adolescentie en het begin van de volwassenheid: het gevoel van het absolute”.

Akermans centrale personage is Julie. In een broeierig, zomers Parijs beleeft zij een idylle met Jack. De buitenwereld bestaat niet en hun geluk is maximaal, slechts onderbroken door Jacks nachtelijke werk als taxichauffeur. Julie dwaalt dan door de stad. Totdat ze Jacks collega Joseph ontmoet, met wie ze een verhouding begint. Met gelijke passie vrijt Julie overdag met Jack in hun appartement, ’s nachts met Joseph in hotelletjes. Buiten Julie om veranderen de beide mannen en gaat haar dubbelleven zich wreken. Joseph kan niet tegen de gedachte aan haar vertrek en Jack lijdt aan de angst dat het geluk verloren zal gaan.

Vooruitzien hoort bij volwassenheid en wekt onvrede, het absolute bestaat slechts op het moment zelf. Alleen Julie lijkt dit te accepteren, maar natuurlijk verandert zij ook, vrijwel onmerkbaar. Tenslotte verlaat ze beide minnaars, trots in de camera kijkend. Het absolute is een fictie en verdraagt geen franje. Deze beide elementen bepalen op consequente en overtuigende wijze de film.

Nuit et jour is een mengeling van realisme en kunstmatigheid. De dialogen zijn tegelijk niets- en veelzeggend en hebben een bedwelmende werking. Het is alsof Akerman haar personages in een psychologisch testhok heeft geplaatst. Door een one way mirror mogen wij het boeiende fenomeen van de meervoudige liefde observeren, hierin begeleid door de vrouwelijke commentaarstem die als docente fungeert. Een sobere aanpak is Akerman, bekend van een aantal minimalistische vrouwenportretten, wel toevertrouwd. Haar stijlkenmerk is herhaling. Steeds weer zien we Julie en Jack naar buiten komen en even voor de deur in gouden schemerlicht baden, of Julie en Joseph elkaar voor de fontein ontmoeten. Ingenieus is het eindeloos rondcirkelen van de camera in het kale appartement met gaten in plaats van deuren. Niets overbodigs leidt de aandacht af van waar het om gaat: drie gepassioneerde mensen. Nuit et jour is een slimme en prikkelende analyse, geënsceneerd als een elegante ode aan de verloren onschuld.