Nuestras madres

Een jonge antropoloog herenigt in het sobere en knappe speelfilmdebuut Nuestras madres (in 2019 winnaar van de Camera D’or in Cannes) vrouwen met de stoffelijke overschotten van hun tijdens de Guatemalteekse burgeroorlog vermoorde echtgenoten. Zelf zoekt hij al jaren naar zijn destijds verdwenen vader.

Het is 2018. Aan de rand van Guatemala-Stad ligt een groot kerkhof. Net voorbij de grafmuren vindt op een grasveldje een opgraving plaats. Forensisch antropoloog Ernesto (Armando Espitia) en zijn collega’s hebben een massagraf aangetroffen uit de Guatemalteekse burgeroorlog (1960-1996). Het is aan de jonge wetenschapper om de stoffelijke overschotten die hij aantreft te onderzoeken en vervolgens te retourneren naar de families. Met toewijding plaatst hij op kantoor een geraamte in de juiste volgorde, en de schedel op een kleurrijk kussen. Waarop de knekels – die “sporen dragen van geweld” – verdwijnen in een doos die een dag later wordt opgehaald door de weduwe.

Op een dag meldt een vrouw zich in de wachtkamer van Ernesto’s werkruimte. Ze heeft geen afspraak maar komt van ver, ze heeft haar “huis, land en hennetjes” achtergelaten en vraagt Ernesto of hij haar echtgenoot wil opgraven. Ze laat een foto zien van een van de guerrilla’s die haar dorp destijds bezochten. Ernesto denkt zijn vader te herkennen. En dus reist hij, ondanks bezwaren van zijn baas, af naar de broeierige binnenlanden. Waar je landarbeiders moet omkopen als je op hun land begint te graven naar het illustere verleden; een verleden dat anders blijkt dan hij altijd dacht.

Maar de vrouwen, de moeders uit de titel, willen hun mannen weer terug na al die jaren. Filmmaker César Díaz toont ze in zijn speelfilmdebuut Nuestras madres ergens halverwege, in tableaus, één voor één. Ze werden net als Ernesto’s moeder door overheidstroepen verkracht en mishandeld terwijl hun echtgenoten werden gemarteld en geëxecuteerd. Vaak vanwege hun Maya-afkomst of vanwege vermeende communistische denkbeelden. De dichtgegroeide, beboste graven representeren hun trauma’s, diep in het onderbewustzijn, die opgerakeld en opgegraven moeten worden, voordat de vrouwen tegen het einde van hun leven nog met hun echtgenoten “kunnen praten”. Hopend op verlossing.

Nuestras madres speelt zich af tegen de achtergrond van het genocideproces tegen de aanstichters van de burgeroorlog dat voortdurend zijdelings de revue passeert op autoradio’s en blèrende televisies in woonkamers. Ook Ernesto’s moeder Cristina (Emma Dib) dient zich tegen het einde van de film aan als een van de getuigen. In een overvolle maar muisstille rechtszaal deelt ze haar gruwelijke ervaringen met de rechtbank. De getuigenis lijkt voor haar een louterend effect te hebben, hoewel ze in al die jaren gewend is geraakt aan het leven in malheur. Ze is in dat opzicht een pijnlijke metafoor voor Guatemala, dat in Nuestras madres wordt verbeeld als een getroebleerde natie in eeuwige rouw. Met de nieuwe generatie als een baken van hoop.