Nudo Mixteco

“Ik fantaseerde dat ik vluchtte, maar ik realiseerde me dat dat niet kon”, zijn woorden waarmee de indrukwekkende en tegelijk ingetogen film Nudo Mixteco begint. De onmacht en het gevoel van ontheemding die uit eruit spreken beklijven lang nadat de aftiteling is verdwenen.

De titel verwijst naar de locatie waar het debuut van de Mexicaanse regisseur Ángeles Cruz zich afspeelt: de Sierra Mixteca, een bergachtig gebied tussen Puebla en Oaxaca. De Mixteken zijn een indiaans volk uit die regio en de lokale taal wordt ook in de film gebezigd, naast het Spaans.

De film bestaat uit drie delen die elk een bewoner van het dorpje San Mateo volgen – ergens in hun verhaal raken ze elkaar terloops. Wat de personages met elkaar gemeen hebben is dat ze het dorp hebben verlaten, niet uit eigen keuze maar omdat ze iets wilden ontvluchten: homofobie, armoede, een traumatisch verleden of een combinatie hiervan.

In een kalm, bijna meditatief tempo leidt Cruz je het leven van haar personages binnen. De jonge vrouw Maria, die terugkeert omdat haar moeder is overleden en moet ervaren dat haar vader zelfs in deze tijd van intens verdriet niet over zijn aangeleerde afschuw ten aanzien van haar seksuele voorkeur heen kan stappen. Nergens valt het woord lesbienne; hij verwijt haar tijdens de wake dat zij de dood van haar moeder heeft veroorzaakt. De romantische scène die volgt, met Maria en een jonge moeder uit het dorp, voltrekt zich compleet vanzelfsprekend, zonder enige sentimentaliteit. Net als haar stiekeme vertrek, omdat ze zich lijkt te realiseren dat met haar geliefde in alle openheid leven nergens mogelijk zal zijn.

In het tweede hoofdstuk volgt de camera een man, maar eigenlijk gaat het verhaal over zijn vrouw. Esteban keert na jaren terug in het dorp om zijn vrouw Chabela en zijn kinderen weer te zien. Maar de door hem verwachte blijdschap blijft uit – zij heeft inmiddels een andere man gevonden. Wat volgt is een prachtig vertoon van traditionele volksraadpleging; het dorp wordt bijeen geroepen (in twee talen) en iedereen mag stemmen over wat er verder moet gebeuren. Moet zij weer terug naar haar man of moet hij accepteren dat ze verder is gegaan met haar leven?

Het laatste verhaal gaat over incest, zonder dat het woord ook maar ergens wordt genoemd. Tonita werkt en woont in de stad – ze heeft een lieve vriend maar de seks met hem ondergaat ze gelaten. Een telefoontje over haar dochter, die bij haar moeder in het dorp woont, is de aanleiding halsoverkop af te reizen. Het wordt snel duidelijk dat haar oom de boosdoener is, dat zij zelf ook slachtoffer is en dat seksuele mishandeling iets is waar iedereen vanaf weet maar niemand over praat. De enige manier om eraan te ontsnappen is letterlijk weg te gaan en alles en iedereen van wie je hield achter je te laten.

Zo schetst Cruz een op het eerste gezicht idyllische gemeenschap waarvan de tradities onder druk staan. Vrouwen weigeren zich nog langer als bezit te laten behandelen door hun mannen en vaders, en kiezen voor hun eigen gevoelens en verlangens en hun eigen weg. Een vaak eenzame weg, buiten een gemeenschap die ook geborgenheid en vanzelfsprekende liefde kent. Door de onnadrukkelijke manier waarop de verhalen zich ontwikkelen in combinatie met fantastisch naturel acteren, voelt de film bijna documentair aan en kruipen de emoties onder je huid. Cruz’ filmtaal, met oog voor details, esthetiek en ingetogen drama, voelt origineel, in de dubbele zin van het woord; zowel authentiek als vernieuwend.