NELLY ET MR. ARNAUD

Met het melancholieke Nelly et Mr. Arnaud heeft Claude Sautet bijna een remake gemaakt van zijn succesvolle vorige film Un coeur en hiver. Ook Nelly et Mr. Arnaud is een gevoelige film waarin de angst van de mens om zich werkelijk open te stellen een belangrijk thema is. De vrouwelijke hoofdrol is opnieuw voor de Franse filmster Emmanuelle Béart.

Nog niet zo lang geleden was Emmannuelle Béart te zien in een filmpje in het NOS-journaal. Ze was een van de vele demonstranten die zich in een kerk in Parijs hadden verzameld om te protesteren tegen de dreigende uitzetting van grote aantallen immigranten uit Frankrijk. Béart was woedend en argumenteerde heftig met een paar agenten die de kerk wilden ontruimen. Het was een interessant spektakel om deze actrice nu eens in de werkelijkheid en niet als actrice te zien. Ze gebaarde veel, sprak snel en boos, en sloeg verder geen acht op de camera. Een heel ander personage, kortom, dan de vrouwen die ze meestal neerzet op het witte doek. Alleen al de zo openbare boosheid was in contrast met het gesloten en bijna ouderwets mysterieuze masker dat de door haar gespeelde karakters in de films dragen.
In haar twee laatste films, beiden geregisseerd door Claude Sautet, speelt Béart min of meer dezelfde vrouw. Een Franse schoonheid van het type waar je de viool meteen bij verzint. Elegant, afstandelijk maar vriendelijk, en vooral zeer beheerst. Een vrouw die er pas in hoge nood toe over zal gaan haar emoties te tonen. Een perfect projectiescherm dus, voor de mannen om haar heen in de film en ook voor de toeschouwer. Maar de personages van Béart zijn ook meer dan dat. Ze intrigeert omdat ze, zeker in de films van Sautet, terughoudend en kwetsbaar is, maar ook vastberaden en daadkrachtig. Zelfs in La belle noiseuse van Jacques Rivette, waarin zij voor driekwart van de vier uur die de film duurt, geheel ontkleed poseert als schildersmodel, geeft Béart de macht niet zomaar uit handen. Terwijl je je langdurig mag vergapen aan haar lichaam (de actrice zelf noemde de film ‘un monument pour Emmanuelle 25 ans’) leidt Béart de aandacht ook weer van dit lichaam weg. Ze richt onze aandacht op de machtsstrijd met schilder Piccoli. Ze wint het niet, maar het gevecht blijft lange tijd onbeslist en spannend.

Onaantastbaarheid
Béart is nu Nelly in Nelly et Mr. Arnaud, een film die al in 1995 is gemaakt maar gelukkig toch nog de Nederlandse bioscopen bereikt. Net als Un coeur en hiver gaat Nelly et Mr. Arnaud over de dingen die mensen aan zich voorbij laten gaan uit angst dat zij hun onaantastbaarheid zullen verliezen. Na een ontmoeting via een gemeenschappelijke vriendin vraagt de oude Mr. Arnaud (Michel Serrault) de jonge Nelly voor hem te komen werken. Hij is zijn memoires aan het schrijven over zijn werk als magistraat in de Franse kolonie Polynesië en wil dat zij het manuscript uittikt en bewerkt. Deze taak stelt haar in de gelegenheid werk te doen dat ze graag doet, en geeft hem de gelegenheid haar bij zich te hebben en over zijn leven te vertellen.
Zowel Nelly als Mr. Arnaud zijn behoedzame mensen die ook redenen hebben om deze behoedzaamheid te bewaken. De oude Arnaud is bezig zijn leven af te ronden. Hij overdenkt zijn vroegere bestaan in zijn geschriften en ritualiseert dit afscheid in het wegschenken van al zijn boeken aan de Parijse Bibliothèque Nationale. Nelly is net uit een ingeslapen langdurige relatie gestapt en probeert een nieuw leven op te bouwen. Tussen de twee ontwikkelt zich een verstandhouding en vriendschap die veel verder reikt maar in dat opzicht onbenoemd blijft. Zo gauw de gevoelens te voelbaar dreigen te worden vallen ze terug op het zakelijke contract dat ze hebben afgesloten. Zo uit Mr. Arnaud zijn jaloezie op Nelly’s nieuwe minnaar indirect in het verwijt dat zij afgeleid is en zich niet genoeg concentreert. Nelly op haar beurt verwerkt Arnauds plotselinge vertrek door zich meteen aan het werk te zetten dat hij voor haar heeft achter gelaten.

Stilte en zelfbeheersing
Wat het milieu betreft doen Sautets laatste films denken aan de films van Woody Allen. De personages zijn welgestelde intellectuelen die hun geld verdienen in creatieve beroepen en veel van dat werk houden, maar verder niet erg gelukkig zijn. Groot verschil met Allens films is echter dat de personages hun wanhoop daar verbergen in oeverloze komische mono- en dialogen. In Sautets films heerst daarentegen stilte en zelfbeheersing. Als men zich al uitdrukt doet men dat het liefst via het werk. Zo is het enige blijk van de onderdrukte passie van de verstarde vioolbouwer (Daniel Auteuil) in Un coeur en hiver zijn aandringen om Béarts viool nog verder te perfectioneren. Maar ook de veel minzamere, haast openhartige ex-magistraat Mr. Arnaud spreekt tot Nelly via zijn geschriften. En Nelly zelf zwijgt zo hardnekkig over haar emoties dat ze bijna niet meer in de gaten heeft wat haar beweegredenen zijn. Wanneer je vervolgens als recensent wel in woorden wilt uitdrukken wat Sautets films nu zo rijk, ontroerend en wijs maakt kan je bijna niet anders dan tekort schieten.

Jann Ruyters