MOON (Duncan Jones over)

Tijdloos de ruimte in

  • Datum 13-12-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films Moon
  • Regie
    Duncan Jones
    Te zien vanaf
    01-01-2009
    Land
    Engeland
  • Deel dit artikel

Duncan Jones’ moon doet prettig ouderwets aan. Niet alleen de decors grijpen terug op sciencefictionklassiekers als alien en 2001: a space odyssey, ook in zijn bedachtzame toon kan de film zich met hen meten.

Duncan Jones (foto: Film by the Sea/Lex de Meester)

In moon wordt astronaut Sam in de slotweken van zijn driejarig verblijf aan de donkere kant van de maan geconfronteerd met een dubbelganger van zichzelf. Acteur Sam Rockwell is in vrijwel ieder frame van moon te zien, en in zeker de helft ervan zelfs dubbel: als de originele Sam én de mysterieuze nieuwkomer. "Sam heeft nadat hij het scenario had gelezen nog maanden getwijfeld voor hij toezegde, omdat hij zich realiseerde dat hij zeer afhankelijk zou zijn van de techniek." Die twijfel hield aan tot en met de eerste opnamedagen. "We hadden geen geld om vooraf tests te maken, dus pas na een week draaien kon ik hem een scène laten zien waarin hij tegenover zichzelf staat. Pas toen hij daarin zag dat het werkte, kon hij er losser mee omgaan en gaan spelen met de mogelijkheden die het hem bood."
De verdubbeling werd op verschillende manieren bewerkstelligd. "Er zijn een paar momenten waarin we een beetje stoer doen met het effect, bijvoorbeeld door de twee Sams in één lang aangehouden beeld tegen elkaar te laten tafeltennissen. Door een paar van dat soort overtuigende momenten van fysiek contact in te voegen, konden we in de rest van de film met simpelere trucs volstaan."
Belangrijker nog dan de technische realisatie van de verdubbeling was de inwendige splitsing die acteur Rockwell moest uitvoeren. "Gelukkig hadden we ondanks ons relatief lage budget de kans om een week te repeteren. We hamerden het hele script er door om de verschillen tussen de twee karakters uit te diepen. De drie jaar isolatie die ‘Sam 1’ heeft doorgemaakt, maken hem anders dan ‘Sam 2’. Hij is rustiger geworden, heeft veel van zijn persoonlijke problemen opgelost, maar ook een aantal nieuwe gecreëerd."

Anti-HAL
Een opvallend aspect aan moon zijn de beelden van het kraterige maanlandschap en de gigantische oogstwagens die daar overheen ploegen. Ze werden gecreëerd met ouderwets modelwerk, dat in slechts acht dagen werd opgenomen. Ook het verdere ontwerp verwijst regelmatig terug naar klassiekers als outpost, silent running en alien, allemaal persoonlijke favorieten van zowel Jones als Rockwell. "Ik wilde dat de film zou aanvoelen als een verloren sciencefictionfilm uit de jaren zeventig. Vandaar de ouderwets aandoende sets en attributen, die de film een bepaalde tijdloosheid te geven. Bovendien kost het op deze manier veel minder dan wanneer we het zouden doen zoals bijvoorbeeld de George Clooney-versie van solaris, waarin alles eruitziet alsof het door Apple is ontworpen. Soms werkt de ouderwetse manier gewoon het best."
Dat geldt zeker ook voor het ontwerp van de pratende boordcomputer Gerty, die zich hangende aan het plafond vrijelijk door de basis beweegt. "Gerty is onze wenk naar het onvermijdelijke 2001: a space odyssey. Maar eigenlijk is Gerty de anti-HAL, er zijn in moon geen op hol slaande computers, geen kwaadaardige robots. De maanbasis is een industrieel complex waar alles werkt zoals het moet werken; de enige fouten die er worden gemaakt zijn menselijke."
Toch is het een technische storing die het Sam onmogelijk maakt om direct met de aarde te communiceren; er kunnen alleen videoboodschappen overgestraald worden. Dit aspect van de film kwam voort uit Jones’ eigen ervaring. "Toen ik moon schreef, had ik een langeafstandsrelatie. Het is zo moeilijk om ver weg te zijn van degene die je liefhebt. Je wordt er paranoïde van, boos, depressief. Zeker op momenten dat het onmogelijk is met diegene in contact te komen, en je dus alleen via voicemailberichten en e-mails communiceert."

Bekerhouder
Sams enige aanspreekpunt, in ieder geval tot het moment dat de dubbelganger zich aandient, is Gerty. Een stuk kantoormeubilair, voorzien van een bekerhouder en behangen met notitieblaadjes. Maar ook een persoon, of in ieder geval een persoonlijkheid, met een schermpje waarop zijn gemoedstoestand af te lezen is in de vorm van een smiley. "Kevin Spacey heeft uiteindelijk Gerty’s stem ingesproken, maar hij heeft pas toegezegd toen de opnames al waren afgerond. Dus de arme Sam kreeg steeds verschillende crewleden tegenover zich."
Voor hij zijn filmcarrière begon, deed Jones postdoctoraal onderzoek naar de ’toepassing van moraliteit op zelfdenkende machines’. Hoewel hij het onderzoek nooit afrondde, heeft het zeker zijn weerslag gehad op de film. "Maar niet waar je het misschien zou verwachten. Het gaat niet om Gerty, maar om de Sams. Het ethische punt waar het in de film eigenlijk om gaat is de vraag of de twee van gelijke waarde zijn. Ik hoop dat het publiek zich afvraagt welke Sam belangrijker is, met welke ze moeten meevoelen."

Joost Broeren