Moeder Suriname
Een nieuwe reis door oude beelden

Moeder Suriname
Van slavernij naar onafhankelijkheid. Met uniek Surinaams beeldmateriaal reconstrueert regisseur Tessa Leuwsha in archieffilm Moeder Suriname het verhaal van haar in 1905 geboren oma.
“We hebben allerlei dingen opgeslagen in ons culturele archief waarom het meer voordelen oplevert om wit te zijn dan zwart”, aldus wetenschapper Gloria Wekker in de recent verschenen documentaire Alledaagse waardigheid, over racismeonderzoeker Philomena Essed.
Dat geldt niet alleen voor de stereotiepe beelden in ons hoofd, maar ook het werkelijke archief, waarin het beeldmateriaal de koloniale verhoudingen van weleer weerspiegelt. Wit filmde en bepaalde het kader, zwart was de figurant.
In haar indrukwekkende archieffilm Moeder Suriname doet de Surinaamse schrijver en documentairemaker Tessa Leuwsha een poging dat koloniale beeld om te keren. Jarenlang zocht ze naar historisch filmmateriaal waarmee ze de geschiedenis van Suriname kon vertellen. Uit de koloniale beelden die begin vorige eeuw door voornamelijk paters en welzijnswerkers zijn gefilmd, monteerde ze een ‘ode aan Suriname’ waarin ze die koloniale beelden herschikt om ditmaal de zwarte bevolking de hoofdrol te geven.
Het is een adembenemende reis geworden door de geschiedenis van Suriname. Via een voice-over (ingesproken door Denise Jannah) leren we een zwarte wasvrouw kennen die haar levensverhaal uit de doeken doet. Van haar geboorte in 1905, als ongewenst kind van een witte moeder en zwarte vader, naar de Surinaamse onafhankelijkheid in 1975, waar ze aangestoken wordt door de sfeer van revolutie.
Door haar ogen zien we de geschiedenis van Suriname zich ontvouwen. Een land dat worstelt met armoede en onbegrip, maar ook gevormd wordt door mooie momenten, zoals de daadkracht van Anton de Kom en de toespraken van politicus Jopie Pengel.
Alleen al voor het unieke archiefmateriaal is deze film een aanrader (wie zag ooit eerder opnames van Paramaribo in 1915?). Maar ook als narratief werkt Moeder Suriname. Net als in haar romans koppelt Leuwsha het grote landsverhaal aan een kleiner familieverhaal. Sterker nog: haar eigen familie, want Moeder Suriname is gebaseerd op een studie naar het leven van haar grootmoeder Fansi, die met binnenpretjes en goede moed het leven te lijf gaat.
Stilte van Fansi heet dat boek. Ondanks dat hier de stilte doorbroken wordt, spreekt die nog altijd uit deze film: je voelt al die andere verzwegen stemmen die in het archief liggen om ontdekt te worden. Moeder Suriname is een belangrijke aanvulling op ons culturele archief, dat bewijst hoeveel er nog te vinden is in het rijke beeldmateriaal over Suriname en het Caribisch gebied.