MICHAEL CLAYTON

In de karakterstudie michael clayton speelt George Clooney een moreel verlopen ‘fixer’ van een groot advocatenkantoor. De film is ouderwets in de allerbeste zin van het woord.

Een mopje. Wat gebeurt er met een advocaat die een geweten ontwikkeld? Antwoord: dan wordt hij opgenomen. In Tony Gilroys michael clayton komt het zo ver niet eens als topadvocaat Arthur Edens (Tom Wilkinson) midden in een depositie zijn kleren uittrekt en zijn liefde verklaard aan de getuige van de tegenpartij. Edens is manisch-depressief en van zijn medicatie af, en dreigt onder druk van zijn geweten de vuile was buiten te hangen van de zaak waar hij aan werkt — de verdediging van u/North, een agriculturele multinational die met kankerverwekkende pesticiden knoeide. Zijn kantoor stuurt vriend en collega Michael Clayton (George Clooney) op hem af om de troep op te ruimen, zoals hij dat als ‘fixer’ voor het kantoor al jaren doet bij dit soort zaken. Ondertussen treft de juridisch adviseur van u/North (Tilda Swinton) haar eigen maatregelen.
Hoewel michael clayton in die synopsis wellicht een ‘politieke-boodschapfilm’ lijkt, is het, getuige ook de titel, veeleer een karakterstudie van Clayton. We vinden hem sowieso niet in de meest gelukkige periode uit zijn leven: het restaurant dat hij samen met zijn broer opende is over de kop, hij is gescheiden en is nog slechts een veredelde taxichauffeur voor zijn zoontje. Clooney speelt Clayton als Danny Ocean zonder het nodige geluk: het charisma breekt af en toe door, maar Clayton is murw geslagen, een mid-veertiger die vermoeid door de wereld sjokt na te lang zijn ogen te hebben afgewend.

Schimmige bovenwereld
michael clayton is Tony Gilroys regiedebuut, nadat hij als scenarioschrijver onder andere met de drie bourne-films groot succes had. Hoewel Bourne en Clayton in min of meer dezelfde schimmige bovenwereld van bedrijfs- en overheidsspionage opereren, zouden de films moeilijk verder uit elkaar kunnen liggen. Waar de bourne-trilogie beroemd is om zijn autoachtervolgingen en met name om een constant gevoel van kinetische energie draaien, steunt michael clayton op een zorgvuldige, nergens gehaaste opbouw en een ingenieuze structuur. Geen onnodige actiescènes dus, en geen geforceerde romantiek, maar wel een aantal virtuoze lange takes die het weloverwogen tempo punctueren. Daarmee vindt het meer aansluiting in de serieuze, volwassen en politiek geladen Hollywoodthrillers van de jaren zeventig dan in het heden.
Vanaf de eerste minuten wordt de kijker uitgedaagd; het verhaal dient zich niet simpelweg aan maar moet gezocht worden. De vaagheid waarmee de rechtszaak omgeven is — nergens wordt expliciet gemaakt wat u/North precies heeft uitgevreten — is dan ook geen zwaktebod maar onderdeel van de grote kracht van de film. Juist die ambiguïteit maakt dat Gilroy van michael clayton een aanval op het hele kapitalistische systeem kan maken, in plaats van één specifieke schakel in dat proces op de hak te nemen. En waar de films van de jaren zeventig meestal gitzwart eindigden, doet michael clayton daar een schepje bovenop door het tegenwoordig onvermijdelijke happy end zodanig moreel te corrumperen dat een eindeloos moeras het enige is dat rest.

Joost Broeren