Metamorfose

Hoe kun je kijken met de ogen van een zeventiende-eeuwse vrouw die haar eigen ontdekkingen doet? Pim Zwier nodigt je uit.

Dit portret van de gedreven natuurschilder en onderzoeker Maria Sibylla Merian (1647-1717) is door filmmaker en beeldend kunstenaar Pim Zwier (O, verzamelen van eieren in weerwil van de tijd, 2021) aangepakt zoals je zelden ziet. Het begint al onverwacht met een twaalf minuten lang, kalmpjes voortschrijdend fragment waarin we de gedaanteverwisseling zien van een rups tot pop en vlinder. Bijna een meditatie, die ook de nieuwsgierigheid prikkelt.

Een mooie aanloop naar het levensverhaal van de bijzondere vrouw die Merian was. Als kind al schildert ze bloemen en insecten, en met steun van haar stiefvader ontwikkelt ze zich tot iemand die meer ziet dan menig ander. Zo legt ze als een pionier op het gebied van insectenstudie in prachtige prenten de gedaanteverwisseling vast van rupsen tot vlinders, die ze zelf zomervogels noemt.

Dat Metamorfose zich ontpopt tot een originele kruising tussen natuurfilm, docufictie en kunstproject kun je dus zien als een manier om min of meer in de geest van Merian te werken.

Iets wat opvalt is dat Zwier de personages niet quasi-eigentijds maakt, maar ze gewoon een wat ouderwets klinkend vroegmodern Nederlands laat spreken. Er zijn ook korte scènes waarin Merians tijdgenoten in historisch kostuum over haar vertellen alsof het een in die tijd gedraaide documentaire is. Er zijn veel oude prenten en schilderijen die als decor of locatie fungeren, en waar acteurs gewoon in rondlopen. Een ongebruikelijke, maar mooie manier om het verleden tot leven te wekken. En we zien een aandachtig werkende Merian (Carly Wijs), terwijl ze in voice-over haar belevenissen en gedachten met ons deelt.

Zo groeit deze verfrissend origineel gecomponeerde kroniek, gesteund door de muziek van orkest Holland Baroque, uit tot een curieuze maar hechte eenheid. Een ode aan een in Duitsland opgegroeide vrouw die na een weinig succesvol huwelijk in Nederland terechtkomt, en van daaruit nog een expeditie naar Suriname onderneemt. Een vrouw die haar eigen weg gaat, zeker in die tijd opvallend. Een sprekend beeld: Merian, stoer en verwachtingsvol op het grote zeilschip.

Als levensverhaal voelt het soms wat fragmentarisch en je leeft niet op dezelfde manier mee als in een speelfilm, maar je komt op een andere manier dichtbij. Alsof je door haar ogen kijkt.

Metamorfose is een kalme kroniek die vaak uitnodigt tot een glimlach. Met zorg vormgegeven, waarbij ook de bescheiden maar opwekkende muziek genoemd moet worden. Een kunstwerk dat juist door die onorthodoxe keuzes heel authentiek aanvoelt. Dat alles rijkelijk doorschoten met opnamen van door Zwier zelf gekweekte rupsen, die door de fraaie stilering mooi aan­sluiten bij het werk van Merian.