MEN WITH GUNS
Dichtbij de hemel ligt de hel

Boetetocht door Zuid-Amerika
De films van de eigenzinnige Amerikaanse regisseur John Sayles kunnen nog het beste als karakterstudies omschreven worden. In Men with guns houdt een gepensioneerde arts lange tijd angstvallig vast aan zijn vertrouwen in de vooruitgang. Maar de uitzichtloze situatie in het Zuid-Amerikaanse land waar hij doorheen trekt, dwingen hem hardhandig om zijn eigen levensopvattingen te herzien.
De politieke geschiedenis zoals die zich de afgelopen twintig jaar op vrijwel het gehele Zuid-Amerikaanse continent voltrok, vormde de belangrijkste inspiratiebron voor het scenario van Men with guns. De feiten zijn overvloedig bekend: de democratisch gekozen regeringen die stuk voor stuk werden vervangen door militaire dictaturen, al dan niet met steun van de CIA; de zeer gewelddadige en schijnbaar eindeloze gevechten tussen het leger en de naar vrijheid en onafhankelijkheid strevende guerillastrijders en de arme bevolkingsgroepen, die van dit alles steevast de dupe werden. Deze historische gebeurtenissen vormen het decor van een fictief Zuid-Amerikaans land waarin Sayles zijn verhaal situeerde.
De enige die van al deze tragische gebeurtenissen niet op de hoogte lijkt te zijn of ze althans angstvallig probeert te ontkennen, is de gepensioneerde hoofdpersoon uit de film. Na de dood van zijn vrouw trekt deze dokter Fuentes de binnenlanden in, op zoek naar een groepje studenten die hij als medisch professor heeft opgeleid om te gaan werken als arts in de afgelegen indianendorpen. Zijn zoektocht voert hem langs de meest macabere excessen van de niet aflatende strijd tussen malafide regeringstroepen en de al niet minder meedogenloze rebellen.
Dolende priester
Sayles heeft met films als Passion fish en Lone star een gedegen reputatie opgebouwd door met grote zorg zijn protagonisten neer te zetten. Ook in Men with guns is de dokter de grote motor van het verhaal. Hij raakt als een langzaam verdwalende Odysseus niet alleen zijn eigen naïviteit kwijt, maar leert ook de desolate positie van de inheemse bewoners van zijn land steeds beter kennen.
Halverwege deze alternatieve roadmovie zit Fuentes allang niet meer alleen in zijn riante jeep. Hij heeft onderweg een bont groepje van eenzame lifters al dan niet vrijwillig opgepikt. Ze vormen een illustratieve dwarsdoorsnede van de problemen van het land. Het weesjongetje Conejo wijdt hem achteloos in in de martelpraktijken van het leger, de deserteur Domingo bedreigt hem met een leeg pistool en een dolende priester — "ik ben een geest" — vertelt over zijn verraad aan de inwoners van zijn dorp, die de opdracht kregen om zelf vijf mannen uit hun midden te doden, om op die manier zwaardere represailles te ontlopen.
Ondanks de talloze waarschuwingen van de plaatselijke autoriteiten volhardt Fuentes in zijn streven om een van zijn oud-studenten te ontmoeten. Het wordt steeds sterker een soort persoonlijke boetetocht. Zijn geloof in de vooruitgang wordt door het spoorloos verdwijnen en systematisch vermoorden van de artsen, zwaar op de proef gesteld. Het laatste dorp waar mogelijk een van zijn leerlingen zich verschanst heeft, draagt de mythische naam ‘Cerca del cielo’, wat letterlijk ‘dichtbij de hemel’ betekent en in meerdere opzichten ook het einde van de film is.
Voorbijgangers
De films van Sayles getuigen zondermeer van zijn grote mate van betrokkenheid bij de sociaal-maatschappelijke problemen en de morele dilemma’s die hij keer op keer aansnijdt. Maar Men with guns kabbelt al te gezapig voort op de geijkte paden van een voorspelbare verhaallijn. De ontmoetingen en confrontaties van de arts zijn als losstaande episodes aan elkaar geplakt en van de innerlijke strijd van met name de hoofdpersoon krijgen we wel het gezucht en gekreun te zien, maar niet de angstschreeuw en het van pijn doortrokken gelaat.
De beste gedeeltes van de film zijn de vaak zwijgende flashbacks. Ze brengen in zwart-wit de oud-leerlingen in beeld of verbeelden in felle kleuren de verhalen die de voorbijgangers aan de arts vertellen. In die gevallen zijn het de beelden die vertellen en niet vertellende personages, die de al bekende informatie over armoede, ondervoeding en gruweldaden mechanisch blijven opdreunen.
François Stienen