MEMORY OF THE UNKNOWN

Nathalie Alonso Casale trok in 1992 veel aandacht met haar bekroonde eindexamenfilm Memorias sin batallas y otros muertos. Met haar eerste lange speelfilm wilde Alonso Casale geen verhaal vertellen, maar in tijdloze beelden een sfeer oproepen van eenzaamheid en verlangen. Het resultaat is een hermetisch gesloten, onbegrijpelijke film over een busreis van Nederland naar Spanje.

De busreis begint in Rotterdam. Er stappen twaalf mensen in om aan de lange reis naar Spanje te beginnen. Eenmaal in Spanje strandt de reis in dichte mist. Als die is opgetrokken, komt een processie voorbij waaraan een aantal passagiers zelf deelneemt. De Maria huilt hen nat en de passagiers vieren feest met de dorpelingen. Vervolgens stappen ze weer in de bus om terug naar Nederland te keren.

Opgesloten
De film is gedraaid in lang aangehouden instellingen en zwart-wit. Het grootste deel van de film zien we de mensen in de bus. De camera registreert bijna terloops hoe de passagiers zich gedragen. De blik van de camera gaat willekeurig van de een naar de ander, en dan weer eens naar buiten. Als kijkers worden wij daarmee tot dertiende passagier: een van hen, opgesloten in onszelf en kennelijk zonder de behoefte contact te maken met de onbekenden in de bus. Alonso Casale wilde de eenzaamheid van deze mensen verbeelden en de onmogelijkheid van communicatie tussen hen, maar of ze zo eenzaam zíjn, is nog maar de vraag.
Door de terloopse manier van filmen, de afstandelijke manier van registreren, komen we er simpelweg niet achter en ontneemt Alonso Casale zichzelf de mogelijkheid ze als eenzame mensen te portretteren. Het kan immers ook een keuze zijn je niet met de anderen te bemoeien, zonder dat dat betekent dat je eenzaam bent. Hoe het zit bij de twaalf passagiers, blijft onduidelijk. Een vrouw wordt bijvoorbeeld door haar man in de steek gelaten en we zien haar in paniek naar haar man zoeken. Zij lijkt zich echter meer in steek gelaten te voelen dan dat duidelijk wordt dat ze zich eenzaam voelt.
Het geluid versterkt de afstandelijkheid. Er is een nadrukkelijke zware zoemtoon te horen van de bus en we horen flarden van gesprekken, meestal niet meer dan een paar zinnen of wat gemompel. Niet altijd verstaanbaar, het is zelfs niet altijd duidelijk in welke taal er wordt gesproken. De voice-over van (waarschijnlijk) de regisseur zelf is nauwelijks te verstaan, en bovendien wederom in verschillende talen. Je zou denken dat de voice-over enig verband in het geheel aan zou brengen, dat die ons op z’n minst iets duidelijk maakt van wat Alonso Casale nu eigenlijk wil zeggen met deze film. Maar de voice-over is soms wel, soms niet vertaald in de ondertiteling, zodat er nog een extra onbegrijpelijke laag aan de film wordt toegevoegd.

Zoektocht
Een reis in de film is vaak een metafoor voor iets anders, bijvoorbeeld een bepaalde ontwikkeling in de gedachten- of gevoelswereld van iemand. In dit geval spelen autobiografische gegevens een rol. Alonso Casale’s vader is Spaans, haar moeder Frans en zij groeide op in Groningen. Met deze film onderneemt zij een zoektocht naar haar eigen wortels. Een reis waarbinnen ook haar gevoel voor het magische een plek krijgt. Er gebeuren een aantal vreemde dingen onderweg. Een passagier wurgt een kind, terwijl zij even later elkaars plaats in de bus ingenomen hebben en er niets meer aan de hand lijkt. De passagiers lopen zelf mee in de processie terwijl ze er ook vanuit de bus naar kijken. Het Maria-beeld zorgt voor een stortregen, enzovoort. Het blijven echter op zichzelf staande incidenten, die geen betekenis krijgen in een groter geheel.
Alonso Casale wilde in Memory of the unknown meer aan de verbeelding overlaten dan in Memorias sin batalla y otros muertos, haar afstudeerfilm over de executie van haar grootvader tijdens de Spaanse burgeroorlog. Memory of the unknown toont via associaties. Het gevaar bij films met zo’n observerende structuur is dat ze verkeerd — als je daarvan kunt spreken — of niet worden begrepen. Daar gaat, als het goed is, al een heel zoekproces aan vooraf. De film zelf moet de kijker prikkelen om te zoeken naar betekenisvolle verbanden.
Precies hier ligt het grootste probleem van deze film. Door de manier van filmen en door het gebruik van geluid wordt de film zo’n afstandelijk fenomeen, dat we als kijker niet geprikkeld worden om te zoeken, om verbanden te leggen en de film te begrijpen. De dertiende passagier is immers helemaal niet met de buitenwereld bezig, maar met de binnenwereld. De beelden zijn vaak mooi, maar ze worden door het gebrek aan verband en betekenis eerder abstract en steriel dan poëtisch. Ze zijn dan ook na het bekijken van de film direct weer verdwenen, net zoals de passagiers elkaar na de reis waarschijnlijk snel weer vergeten zijn.

Claudi Hulshof