MEKTOUB

Wereldcinema is de naam waaronder het Filmfestival Rotterdam acht films door het land laat rouleren, omdat ze een beter lot verdienen dan een enkele festivalvertoning. In Mektoub hekelt debuterend filmmaker Nabil Aydouch (30) de corruptie van de Marokkaanse politie.

Het is een curieus gegeven: films uit Derde-Wereldlanden die op het Filmfestival Rotterdam volle zalen opleveren, trekken in het reguliere filmcircuit nauwelijks publiek. Als een soort boetedoening consumeren we kennelijk één keer per jaar onze portie Derde-Wereldellende, zodat we er in de rest van het jaar van verlost zijn. Dat is volgens de organisatoren van het Filmfestival Rotterdam jammer, omdat een aantal films uit deze landen ook buiten het festival op eigen benen kan staan. Vorig jaar liet het festival een eerste groep van acht films door een aantal steden rouleren, waarna, zo lezen we in de begeleidende folder "wegens groot succes en enthousiasme bij het publiek" er sinds afgelopen najaar een nieuwe serie van acht films door Nederland toert. Dat grote succes moeten we wel met een korreltje zout nemen: de deelnemende theaters zijn weliswaar uitgebreid, maar ze vertonen de films slechts één keer. Het enthousiasme van het festival is trouwens niet helemaal belangeloos: alle films zijn tot stand gekomen met geld van het aan het festival gelieerde Hubert Bals Fonds, wat op deze manier zijn naamsbekendheid wat kan vergroten.
Veel critici voelen een dilemma bij films uit de Derde Wereld, omdat in de meeste van deze landen om begrijpelijke, vooral financiële, redenen nauwelijks een speelfilmcultuur bestaat. Mag je films uit zulke landen, waarin elke tot een goed einde gebrachte speelfilmproductie op zich al een wonder is, vergelijken met films uit landen die kunnen bogen op een rijke filmtraditie? In de praktijk leidt die vraag nogal eens tot filmkritische mildheid. Het is een slechte oplossing, die een paternalistische houding verraadt: de negertjes hebben zo hun best gedaan, laten we over ons hart strijken, want ze kunnen nu eenmaal niet beter. Wie de Derde Wereld serieus neemt, neemt ook de films uit deze landen serieus.

Doofpot
Mektoub volgt een Marokkaanse jonge oogarts, die na een tienjarig verblijf in Amerika naar Casablanca terugkeert, om met zijn Marokkaanse bruid een praktijk op te zetten. De vreugde om de nieuwe kennismaking met zijn vaderland is van korte duur, want zijn vrouw wordt het slachtoffer van een van tevoren nauwkeurig beraamde groepsverkrachting. Als de man de volgende dag op zoek gaat naar de daders, stuit hij in het pand waarin zijn vrouw is verkracht niet alleen op video’s waarop seksuele misdaden zijn vastgelegd, maar ook op een belager, die hij na een worsteling doodschiet. Als blijkt dat de gedode man een politiecommissaris was, vlucht het stel het Marokkaanse binnenland in, op de hielen gezeten door een politie-inspecteur, die er alle belang bij heeft dat de zaak in de doofpot verdwijnt.
Mektoub, dat is gebaseerd op een ware gebeurtenis, voert het vluchtende stel door fraaie Marokkaanse landschappen, waarin zij mensen ontmoeten die waarschijnlijk model staan voor verschillende Marokkaanse bevolkingsgroepen. Steun krijgen zij van een gezin (Berbers?), die evenals zij redenen hebben om de politie te haten. Hoe hun vlucht afloopt, laat de film in het midden, al overheerst de suggestie dat zij uiteindelijk gegrepen zullen worden.

Vol gas wegscheuren
Dat filmmaker Ayouch niet in Marokko maar in Parijs woont, is misschien geen toeval, want Mektoub snijdt een thema aan waarmee de Marokkaanse autoriteiten niet gelukkig zullen zijn. De film laat niet alleen zien dat er politiefunctionarissen zijn betrokken bij zedendelicten, maar schetst ook een ontluisterend beeld van het hele politieapparaat. Alle agenten die we in de film tegenkomen zijn luie, corrupte ambtenaren of stuntelende opsporingsfunctionarissen. Met zulke ordehandhavers wordt Marokko nooit een rechtsstaat.
Mektoub is een moedige, maar geen goede film, wat vooral komt doordat Ayouch op twee gedachten hinkt. Aan de ene kant is het hem te doen om de psychische gevolgen van verkrachting, wat tot uitdrukking komt in zijn aandacht voor de gevolgen daarvan voor de onderlinge relatie van het echtpaar, aan de andere kant heeft hij een spannende politiethriller willen maken, waarin clichés als jeeps met gierende banden en ‘narrow escapes’ niet ontbreken. Die twee uitgangspunten sporen slecht met elkaar, zodat we eigenlijk naar twee aparte films kijken, die beide onvoldoende tot hun recht komen. Van de twee films bevalt de psychologische het best: op momenten dat Ayouch vertrouwt op de kracht van verstilde beelden, is er ruimte voor emoties, die weer snel verdwijnen als er weer vol gas moet worden weggescheurd.

Jos van der Burg