Marriage Story
Hollywood en het einde van het (film)huwelijk
Veertig jaar na Kramer vs Kramer maakt Marriage Story de balans op van het moderne huwelijk. Terugblikkend blijkt de klassieke tranentrekker met Dustin Hoffman en Meryl Streep onverwacht feministisch, terwijl Noah Baumbachs semi-auto-biografische film ondanks z’n genuanceerde personages stiekem het liefst de kant van het patriarchaat kiest.
Hollywood is getrouwd met het huwelijk. Maar de laatste jaren is in die relatie een beetje de klad gekomen. Te lachen viel er al een tijdje niet meer: de romkom is al heel lang op sterven na dood. En nu is er met Noah Baumbachs Marriage Story een film verschenen die ondanks z’n titel eigenlijk een echtscheidingsdrama is dat geen goed woord voor het huwelijk over heeft. Wat is er aan de hand? Is het filmhuwelijk failliet?
Toen Baumbach in 2005 doorbrak met het autobiografische The Squid and the Whale, was hij eigenlijk vooral bekend als coscenarist van Wes Andersons The Life Aquatic with Steve Zissou. Hoezeer de beide filmmakers verder stilistisch ook van elkaar verschillen, ze hebben een ding gemeen: hun trubbels met het moderne huwelijk. Zeker in Andersons eerste films draaide alles om disfunctionele en onconventionele families. The Squid and the Whale was van hetzelfde laken een pak. Het leek alsof de oeuvres van de beide cineasten nauw verweven waren. Baumbach keek in zijn debuut vanuit zijn puberperspectief naar de echtscheidingsperikelen van zijn ouders, beiden journalist, en spaarde ze niet. De bitse oneliners vlogen als tennisballen om je oren.
Met Marriage Story kijkt Baumbach terug op zijn eigen scheiding van actrice Jennifer Jason Leigh in 2010. In datzelfde jaar verscheen Greenberg, waarvoor Baumbach en Leigh samen het scenario schreven. Een film over een man met een joekel van een midlifecrisis, in de traditie van Amerikaanse schrijvers als Saul Bellow en Philip Roth, die verhalen vertellen over mannen op het dieptepunt van hun leven, aldus Baumbach destijds. Pikant detail: de jongere vrouw die deze Greenberg weer tot leven wekt, wordt gespeeld door Baumbachs latere partner Greta Gerwig, met wie hij daarna op zijn beurt ook weer scenario’s zou schrijven, onder andere voor Frances Ha (2012), naar verluidt gebaseerd op háár leven. Het is de beste datingtruc sinds de begindagen van de cinema.
Voordat het hier op de Privé van de filmwereld begint te lijken: Baumbach is nu eenmaal niet de enige filmmaker die inspiratie zoekt in zijn eigen leven. Marriage Story staat in de traditie van twee andere mannen die hetzelfde deden: Ingmar Bergman met Scènes uit een huwelijk (1973), de film die er in de jaren zeventig volgens zeggen eigenhandig voor zorgde dat het aantal echtscheidingen in West-Europa exponentieel toenam. En natuurlijk Woody Allen, die met Husbands and Wives (1992) zijn eigen scènes uit een New Yorks huwelijk draaide en zijn scheiding met Mia Farrow verwerkte (en in zowat al zijn films een manier vond om zijn eigen relatieperikelen en andere existentiële twijfels te sublimeren).
Toch is er een andere film die belangrijker is voor Marriage Story dan deze twee en dat is de Oscar-winnende tranentrekker Kramer vs Kramer, een film die veertig jaar na dato onverwacht feministisch is, waar Marriage Story ondanks z’n levensechte en genuanceerde karakterstudies toch stiekem het liefste de kant van de man kiest.
De goede vader
“Het idee van de ‘goede vader’ is dertig jaar geleden verzonnen”, zegt echtscheidingsadvocate Nora in Marriage Story tegen Nicole (Scarlett Johansson). Nicole is een actrice die een jaar of tien eerder haar Hollywood-carrière vaarwel heeft gezegd om met haar echtgenoot Charlie (Adam Driver), ook acteur, en regisseur, maar dan in het theater, naar New York te verhuizen. En ondanks dat idee van de goede vader stelt de maatschappij nog steeds onmogelijk hoge eisen aan moeders terwijl vaders flierefluitend wegkomen met de rol van showopvoeder. Nog steeds, aldus Nora. En hoewel het hopeloos generaliseren is, zijn er vast genoeg mensen die hier de kern van waarheid in zullen herkennen.
Jammer dat de film Nora onnodig bits feministisch afschildert en voor een deel de dubbele standaard waar zij het over heeft in stand houdt: Nicole is nou eenmaal de vader en moeder in huis, en Charlie net iets teveel het stereotype van het mannelijke artistieke genie dat het daardoor te druk met zichzelf heeft en uiteindelijk niet echt tot een inzicht of verandering lijkt te komen. Dat opmerken doet de film verder niet tekort: hij is emotioneel en psychologisch extreem rijk en geschakeerd. Regie en acteren brengen nuances aan waar het scenario (al is het van Baumbachs eigen hand) niet in voorziet.
Nora’s opmerking deed me verlangen dat haar rol niet door Laura Dern maar door Meryl Streep zou zijn gespeeld. Streep speelde in 1979 immers een van de hoofdrollen in Kramer vs. Kramer. Binnen de context van de traditionelere jaren zeventig (of zaten we toen juist dichter op de tweede feministische golf?) was de beslissing van haar Joanna om echtgenoot Ted (Dustin Hoffman) en hun zoontje Billy te verlaten, omdat het huwelijk met z’n traditionele rolpatronen haar verstrikte en verstikte, tamelijk gewaagd. Vooral omdat ze grotendeels uit de film verdwijnt, en we getuige zijn van Teds onhandige pogingen om een goede vader te worden. Hij moet wel. Maar zij is in de ogen van de publieke jury natuurlijk wel de vrouw die haar gezin in de steek laat (net zoals in Baumbachs The Squid and the Whale beide ouders egocentrische kuttekoppen zijn, maar de vader ‘slechts’ een lamzak, en de moeder ‘overspelig’; ook daar weer die dubbele moraal).
Het was interessant geweest zijn als die terloopse opmerking over de goede vader in de film een historische context had gekregen. Want Kramer vs Kramer was ook de eerste mainstreamfilm waarin dat idee van de goede vader getoond werd. Weinig scènes zijn zo hartverscheurend als die waarin Ted te laat komt om Billy van school te halen, of die waarin hij klunzend en eieren klutsend wentelteefjes bakt voor het ontbijt. En ja, hij doet iets wat je geen enkel kind toewenst: hij neemt het in vertrouwen. “Misschien heb ik te hard geprobeerd om van mamma de soort vrouw en echtgenote te maken die ik dacht dat ze zou moeten zijn.” Altijd weer die onuitgesproken sociale normen die het leven compliceren. Of uitgesproken. Want als Nicole in Marriage Story haar hart lucht bij haar moeder en zus, lijken die vooral bezig haar huwelijk te redden. Wanneer maakt de filmgeschiedenis die sociale conventies nou eens bespreekbaar?
Puriteinse moraal
Anders dan de Franse relatie- en familiefilm waarin iedereen altijd ongelukkig is en alles bespreekbaar is, of de Scandinavische waarin iedereen het ook over alles heeft en dan een beetje gelukkiger wordt, heeft Hollywood altijd een moeizame verhouding gehad met het huwelijk, laat staan met andersoortige verhoudingen. Voor een deel is dat terug te voeren op de puriteinse Amerikaanse moraal en de manier waarop die door het zelfcensuursysteem van de Production Code zo lang in stand is gehouden dat het lijkt alsof Hollywood zich geen andere relatievormen dan het huwelijk kan voorstellen. Dat is op zich tamelijk treurig voor een industrie die geen probleem heeft met exotische wezens op verre planeten – maar op een of andere manier zijn zelfs die toch altijd overwegend heteroseksueel en monogaam en anders worden ze er wel voor gestraft.
Marriage Story is net zozeer het persoonlijke verhaal van Baumbach, als een film die een product is van die lange traditie. Hij is psychologisch complexer dan de screwball comedies met hun speelse genderomdraaiingen zoals Bringing up Baby (Howard Hawks, 1938) of The Lady Eve (Preston Sturges, 1941) en comedies of remarriage als It Happened One Night (Frank Capra, 1934) en The Awful Truth (Leo McCarey, 1937), waarin gehuwde partners uit elkaar gaan, schaamteloos met anderen kunnen flirten en dan alsnog weer bijeenkomen, niet zozeer om het happy end, maar omdat de Production Code geen seks buiten het huwelijk toestond, dus phew, dat was allemaal op het randje. Marriage Story houdt zich meer aan de status quo (die maatschappelijk gezien al lang geen status quo meer is) dan die komedies van weleer. En dat brengt ons terug bij de vraag waar de romkom met z’n ondermijnende omkeringen van rolpatronen en genderstereotiep gedrag gebleven is. Het kan toch niet zo zijn dat William Shakespeare’s Midzomernachtsdroom (1595/6) progressiever was dan films nu zijn?
Veel traditionele filmgenres zijn sinds de opkomst van slimme seriële televisievertelvormen naar het kleine scherm uitgeweken. Dat je nauwelijks meer maffiafilms of juridische thrillers in de bioscoop ziet, heeft daar alles mee te maken. Met de erfgenamen van de screwball comedy en hun grensoverschrijdende ideeën over seksualiteit, gender en relaties is het al niet anders. En die vooruitstrevende series hoeven hun verhalen allang niet meer in subtekst te vertellen. Van Euphoria tot Fleabag, van Orange Is the New Black tot Sense8 en Transparent.
Het burgerlijke huwelijk mag het dan niet redden in Marriage Story, iets anders blijft wel overeind. Maar laten we niet alles verklappen. Mogen we dan, met een beetje grote streken en verre hoop, concluderen dat het huwelijksverhaal in Hollywood failliet is omdat de toekomst patchwork, panseksueel en polyamoureus is?