Mag ik je aanraken?

Nederlandse acteurs van verschillende achtergronden, genders en generaties bespreken aan de hand van seksscènes waarin ze zelf speelden hoe er in de Nederlandse filmwereld door de jaren heen met zulke intieme scènes is omgegaan. Deze ontwapenend menselijke documentaire laat zien hoe wezenlijk en verrassend het gesprek over een precair onderwerp als dit kan zijn.

De meest gehoorde, slechtste regie-aanwijzing bij seksscènes op de set van Nederlandse film en tv-series: “Nou, doe maar.” Actrice Maria Kraakman: “Gevechtscènes ga je toch ook niet doen van zie maar? ‘Ze slaan elkaar in elkaar’, en go!”

Toch blijkt het ongemak bij regisseurs en acteurs om seksscènes door te spreken groot. Binnen de Nederlandse filmwereld – ooit beroemd en berucht om z’n vele vrijzinnige naakt – bleek op dit vlak een zwijgcultuur te bestaan. Of er werd domweg geen tijd voor ingeruimd in de strakke draaischema’s.

De ervaringen van de twintig acteurs die Tamar van den Dop (zelf actrice en regisseur) aan het woord laat in haar documentaire Mag ik je aanraken? blijken zeer uiteen te lopen. Overleg vooraf over een seksscène? Nooit; soms wel/soms niet; altijd. Sommige zijn wel, anderen (nog) niet bekend met een intimiteitscoördinator: de nieuwe functionaris die sinds #MeToo uit de Verenigde Staten naar Nederlandse sets is overgewaaid. Een eyeopener, zelfs voor een zeer ervaren actrice als Monic Hendrickx. Onzin, volgens filmveteraan Jeroen Krabbé, die er de terugkeer van Victoriaanse stijfburgerlijkheid in ziet.

Genotbrengende fallus
Van den Dop bewandelt genuanceerd het grijze gebied tussen die uitersten, een gebied dat verrassend veelkleurig blijkt te zijn. Het gaat over de interpretatie van regels tekst in een script, over verschillen in beleving tussen mannen en vrouwen, over seksisme, geloofwaardige seks en de cliché-fabel van de genotbrengende fallus en het simultaan klaarkomen dat in standaard seksscènes nog steeds hoog wordt gehouden. De jonge, net afgestudeerde actrice Lina Heijmans daarover: “Het is nu 2021 [ten tijde van de opname, KW]. Ik wil gewoon dat er voorspel is.”

Maar Van den Dop weet in 73 minuten nog veel meer aan te stippen dat meespeelt: machtsverhoudingen; wat het hoofd wil en het lichaam verdraagt; verschillende maatschappelijke opvattingen in tijd en achtergrond, geloof, taboes en publieke ontvangst. Praktische zaken als je schoonmoeder die bij een première in de zaal zit. Een met gaffertape afgeplakte penis. Wel of geen tonggebruik. Dat zoenen op de set vaak intiemer is dan een neukscène. Wat het spelen van een verkrachtingsscène met je doet.

Trouwens ook fysiek en intiem: de geluidsman die onder je truitje duikt om een zendertje te plaatsen. Het praatje dat je maakt met de visagist die je schminkt. Van den Dop gebruikt dat ‘voorspel’, die voorbereidingsfase op een scène in de schmink, om het gesprek op te starten, als inleiding op de geweldige vorm die ze vond om te laveren tussen de intimiteit van het onderwerp en de impact ervan op de acteurs. Ze filmde – in close-up en tegen een zwarte achtergrond – de emoties op hun gezichten terwijl ze kijken naar een seksscène die ze ooit speelden. Die scènes krijgen we niet te zien: we horen enkel het geluid en kijken naar de weerslag ervan op de gezichten van de betrokkenen. Soms duikt hooguit de reflectie op van naakte lichamen in de oogbol van degene die kijkt. Vervolgens vraagt Van den Dop wat ze ervan vonden om de scène terug te zien, welke herinneringen dat oproept.

Want wat laat je wel en niet van jezelf zien? Wat is geacteerd en wat echt? Ook in wat de gezichten ons vertellen weerklinkt de vertaalslag van een onpersoonlijke tekst in een script naar de hyperpersoonlijke belichaming daarvan door de acteur in kwestie. Ook tussen de emoties die van de gezichten te lezen zijn en de woorden die daarna worden gekozen om die gevoelens wel of niet uit te drukken, blijkt een boeiend spanningsveld te zitten. Het commentaar klinkt nogal eens luchtiger dan wat de blikken verraden.

Beschimpt en bespuugd
Stel, je leest in een script ‘Een onstuimige vrijpartij begint.’ Lina Heijmans: “Ik dacht: dat wordt een beetje zoenen.” Maar dan kom je op de set en de regisseur zegt: “Kleren uit, beffen, penetratie.” Wat doe je dan? Is dat waarvoor je hebt getekend?

Hoe fout het kan lopen, komt in een pijnlijke scène ook aan bod: de Marokkaans-Nederlandse actrice Nora el Koussour die voor de serie Mocro maffia inspraak was beloofd in een uiterst gevoelig liggende seksscène, maar tegen de afspraken in niet in het resultaat werd gekend. Sinds de uitzending ervan werd ze meermaals beschimpt en bespuugd en ging ze bang over straat. “Ik wil niet mezelf in gevaar brengen door iets te doorbreken of bespreekbaar te maken.”

Grootste verschil tussen seksscènes vroeger en nu: sociale media en internet, waardoor het vaker regel is dan uitzondering dat seksscènes een eigen leven gaan leiden en op pornosites belanden. Voorgoed.

Schaterend klaarkomen
Er valt in Mag ik je aanraken? overigens ook genoeg te lachen. Krabbé die nog stamt uit de tijd dat zijn personage “zich het lid begint te roeren”. Jeroen Spitzenberger die zich de introductie van siliconenondergoed herinnert: “De dame in kwestie had een soort lapje waar ik dan een beetje tegenaanbungelde. Another day at the office.” Peter Faber die speelde dat hij “schaterend klaarkwam, als één grote, feestelijke bevrijding”.

En dat is uiteindelijk ook wat deze ontwapenend menselijke documentaire de kijker mee geeft: hoe wezenlijk en verrassend het gesprek over een precair onderwerp als dit kan zijn en hoe bevrijdend dat werkt. En dat er zo veel situaties, mensen en overwegingen zijn dat er geen standaard recept voor te geven valt. Seksscènes spelen gaat uiteindelijk ook over jezelf bloot geven, invulling geven aan artistieke vrijheid en risico nemen. Over het bepalen van de grenzen zegt Hannah Hoekstra: “Het is een beetje vliegeren. Als je de rek in het elastiek van het mens-zijn niet interessant vindt, moet je geen acteur worden.”

Mag ik je aanraken? werd op 3 oktober 2023 uitgezonden op NPO 1 in Het uur van de wolf en is terug te zien op NPOstart.