Love it Was Not

Love it Was Not is een oorspronkelijke, scherpe documentaire over een jonge Joodse vrouw tijdens de Holocaust en de kampbewaarder die verliefd op haar werd.

De Israëlische documentaire Love it Was Not opent met een foto van Helena Citron, een jonge Joodse vrouw uit Slowakije, in een gestreept gevangenisuniform in Auschwitz. Het is een ongelooflijke foto: ze staat fier rechtop en lacht breed naar de camera; haar bolle wangen blaken haast van gezondheid. Het verhaal achter deze paradoxale vertoning vormt de basis voor de betoverende documentaire, die de verhoudingen tussen vrouwen en mannen in de meest onmenselijke omstandigheden blootlegt.

Wanneer Helena in Auschwitz aankomt, springt ze al snel in het oog van de jonge SS-kampbewaarder Franz Wunsch. De andere vrouwen in het kamp moedigen haar aan om voor hem te zingen op zijn verjaardag: om te overleven moet je jezelf nuttig maken. Als ze zingt rollen de tranen over haar wangen, zo overweldigd is ze door walging voor de brute moordenaar. Maar wanneer hij haar na afloop vraagt of ze het lied nog eens wil zingen, schrikt ze van dat vleugje tederheid. Naar eigen zeggen kijkt ze voor het eerst in “de ogen van een mens”.

Franz wordt verliefd op Helena. Hij geeft haar, haar zus Roza en de andere vrouwen in hun barak extra eten en kleding, en hij knijpt een oogje dicht wanneer ze te zwak of ziek zijn om het dodelijke werk te verrichten. Wanneer Helena tyfus krijgt, verstopt hij haar en geeft hij haar nagenoeg al zijn rantsoenen tot ze weer aansterkt.

Maar is de liefde wederzijds? Voor zover die vraag een eenduidig antwoord heeft, lijkt de titel dat al weg te geven. In archiefbeelden uit de jaren negentig vertelt Helena dat ze deed wat ze nodig achtte om zichzelf en de andere vrouwen in leven te houden. Ze had geen keus. Toch biecht ze op gaandeweg gevoelens voor Franz te ontwikkelen – voor zover liefde mogelijk is op zo’n godverlaten plek.

Franz’ liefde is oprecht. Hij kopieert Helena’s foto en plakt haar hoofd op andere lichamen in andere foto’s van andere plekken. Franz lijkt te geloven dat zijn liefde deze helse plaats en tijd kan ontstijgen, zeker wanneer hij bij het naderen van de Duitse nederlaag Helena vraagt hem te beschermen zoals hij haar beschermde. Ze geeft haar antwoord wanneer hij 25 jaar later wordt berecht in Oostenrijk, en zij komt getuigen.

Love it Was Not laat de zusters Citron, Franz, hun kampgenoten en kinderen aan het woord over een onwaarschijnlijke verhouding die vele levens heeft gered. Net als Franz verknipt de documentaire foto’s van de vrouwen en plaatst ze in collages die als kijkdozen de gebeurtenissen in de film uitbeelden. Zo lijkt regisseur Maya Safarty dezelfde hoop te koesteren meer uit alle ellende te halen dan er daadwerkelijk te vinden was.