Living in the Future’s Past

In deze verbrokkelde documentaire over onze zucht naar energie spijkeren wetenschappers de kijker in sneltreinvaart bij.

Dus jij denkt dat je een individu met een eigen wil bent? Nee hoor, zodra je maar even uitzoomt is de mens een superorganisme, stelt Living in the Future’s Past. Dat klopt zeker als het gaat over onze energieconsumptie. Als een wijze oudere man, staande op een rotspunt, verbindt acteur Jeff Bridges de inzichten van vele wetenschappers die zich hiermee bezighouden, onder wie Timothy Morton (auteur van het boek Dark Ecology). De verbrokkelde essaydocumentaire vertelt een heleboel interessants over de basisprincipes van energie, maar propt dat in veel te korte oneliners.

Kern van het betoog is dat de mens zich niet aan ecologische omstandigheden aanpast, zoals dieren doen, maar deze omstandigheden zijn gaan beheersen. We zijn uitgegroeid tot een soort bijenkorf of mierenkolonie, op zoek naar steeds meer energie. Als geheel zijn we meer dan de som der delen – biologen noemen dat emergentie. Dat kan een mooi fenomeen zijn, maar als we ons steeds verder boven de natuur stellen, dan is de grens snel bereikt. Is dit voor ons het einde van de rit?, zet Bridges retorisch de toon in zijn openingswoord.

In onze zoektocht naar energie zijn we nog steeds gewoon een dier, toont de documentaire aan. Net zoals wolven liever energie steken in het vangen van een grote eland dan een muis, willen wij ook alleen maar investeren als we er meer voor terug krijgen. Dit ‘kapitalistische’ idee is daarom niet per se goed of slecht, zo wordt gesteld, maar komt voort uit een natuurlijke neiging om energie zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Maar voor ons als superorganisme heeft die zucht naar winst, met de hulp van ‘fossiele slaven’, vooral desastreuze gevolgen – voor álle soorten.

De documentaire springt energiek heen en weer tussen verleden en toekomst, dankbaar gebruikmakend van de evolutionaire psychologie. Die wijst ons er al langer op dat ons beloningssysteem van grote invloed is op ons consumptiegedrag. Werd in de prehistorie het vinden van bessen beloond, nu hebben we kant-en-klare stimuli die ons ertoe verleiden om onszelf constant te belonen. Want evolutionaire impulsen kunnen gemakkelijk worden gekaapt door de commercie. Een neanderthaler zou ook cola drinken als het destijds beschikbaar was en verslaafd raken aan Angry Birds, zo relativeert een wetenschapper.

Om de hongerige wolf in ons in bedwang te houden, moeten we ons gedrag veranderen, zoals we allemaal stiekem wel weten. Maar je doet het eigenlijk nooit goed, zo wordt ook barmhartig gezegd: rond ons gedrag zijn er slechts gradaties van hypocrisie. Als je weer eens verleid wordt door een happy hour of schoenen in de uitverkoop, dan kun je dankzij de evolutionaire psychologie eventjes je geweten sussen. En is niet eigenlijk de politiek aan zet om echte systeemverandering te bewerkstelligen? Bridges steekt ons ook een hart onder de riem: om duurzamer te zijn moeten we niet boven onze macht grijpen. Doe wat bij je past, zegt hij, en hij sluit even bedachtzaam zijn ogen. Die stilte om rustig te kunnen nadenken hebben we hard nodig, ook in deze documentaire in sneltreinvaart.