L’événement

Het indrukwekkende L’événement is geen gewone boekverfilming. Het vult de novelle van Annie Ernaux aan tot een volledig beeld van een vrouw die abortus heeft ondergaan. Ernaux’ gedachten staan in haar boek. Wat het doet met haar lichaam zien we in de film, die de Gouden Leeuw in Venetië won. Het lichaam mag niet meer verstopt worden.

Al jaren draaide Annie Ernaux angstvallig om ‘een voorval’ uit haar leven heen. Als studente literatuur raakt ze begin jaren zestig zwanger van een flirt met een student politicologie uit Bordeaux. Ze zoekt steeds wanhopiger naar een manier om van de zwangerschap af te komen, maar op abortus stond in die tijd nog een gevangenisstraf. Het lukt uiteindelijk clandestien, met gevaar voor eigen leven. Pas op latere leeftijd kan ze moed bijeenrapen om haar ervaring op papier te zetten.

Haar woorden
Dat abortus inmiddels gelegaliseerd is, is geen reden om er niet meer over te schrijven, betoogt ze. ‘Onder het mom van ‘dat is nu allemaal voorbij’ hebben al vele vrouwen zich verplicht gevoeld om te zwijgen, met als gevolg dat het onderwerp net zo onbespreekbaar blijft als daarvoor.’ Ernaux heeft daar met haar novelle op grootse wijze verandering in gebracht. Net als in haar meesterwerk De jaren schrijft ze de gebeurtenissen registrerend op, onverbloemd en een tikje afstandelijk maar daardoor des te indringender.

Ze gaat daarin meteen naar de kern. ‘In vergelijking met een afgebroken carrière stelde een breipen in de vagina niet zoveel voor’, schrijft ze onverholen op. Ze houdt er rekening mee dat een verhaal als dit irritatie of weerzin opwekt, of als smakeloos wordt bestempeld. Maar: ‘Wanneer ik geen gedetailleerd verslag zou doen van deze ervaring, draag ik ertoe bij dat de werkelijkheid van vrouwen versluierd wordt.’

Ze blijft ook in haar taal op afstand van het kind dat in haar groeit. Ze noemt het ‘een vormeloos ding dat in mijn lichaam doortikte en tot elke prijs onschadelijk gemaakt moest worden’ en noemt de abortus ‘het voorval’, l’événement. Of ze schrijft na thuiskomst van een toneelstuk: ‘Fantastisch. Had ik alleen maar niet die werkelijkheid in mijn schoot.’

Ernaux weet ook haarfijn het doemdenken te verwoorden van kinderen die uit de armoede zijn opgeklommen, maar het verleden als loden last met zich mee dragen. Net als geestverwante schrijver Édouard Louis was Ernaux de eerste uit een familie van arbeiders en kleine middenstanders die ging studeren. Maar dat heeft ‘het noodlot [niet] kunnen afwenden, namelijk dat de armoede, waarvan de zwangere dochter net als de alcoholist het symbool is, op mij werd overgedragen. Ik werd door mijn verleden ingehaald en wat er in mij groeide was in zekere zin mijn maatschappelijke mislukking.’

Haar lichaam
Het overwinnen van schaamte over gebeurtenissen uit Ernaux’ leven als jonge vrouw wordt de levensader van Ernaux de schrijfster. De film gaat nog verder.

Audrey Diwan verbeeldde niet alleen de woorden van Ernaux maar maakte de even moedige keuze om haar film te centreren rond het lichaam van Annie (Anne in de film). Zo vormen de woorden van het boek en de beelden van de film samen een volledige vrouw. Dit is geen gewone verfilming van het boek. Woorden en lichaam vullen elkaar aan en staan niet los van elkaar. De film maakt de novelle af door de abortus en uitdrijving onomwonden te tonen. Nee, dit wil je niet zien. Ja, dit moet je toch zien. Want dit is wat onze moeders en grootmoeders in stilte hebben ondergaan en altijd verborgen hebben moeten houden. Het lichaam mag niet meer verstopt worden.

Anne is een ‘losse vrouw’, nieuwsgierig naar seks, die door andere vrouwen bestraffend wordt toegesproken over haar geflirt met brandweermannen uit de buurt. Taboes en dubbele maatstaven over vrouwenlichamen zijn er anno 1963 te over. Nadat Anne ontdekt dat ze zwanger is, moet ze stiekem in stoffige medische handboeken in de bibliotheek naar plaatjes van baarmoeders zoeken, zo besmuikt moet ze over haar eigen lichaam leren. Haar zoektocht naar een ‘engeltjesmaker’ lijkt dan ook bijna op een ondergronds verzet, met een netwerk van vrouwen die dit eerder hebben ondergaan en die met codewoorden heimelijk adresjes doorfluisteren. Artsen willen haar niet helpen, of geven haar zelfs stiekem oestradiol zodat haar foetus juist aansterkt. Haar lichaam vervreemdt zich steeds verder van haar, ze is niet meer van zichzelf.

Diwan heeft net als Ernaux een registrerende stijl, maar kil is de film geenszins. Diwan zuigt je mee in Annes vastberaden zoektocht, die niet grauw en nachtmerrieachtig is zoals in de Roemeense film 4 maanden, 3 weken & 2 dagen, maar wel net zo indrukwekkend. Voorop staat dat Anne haar studie wil afmaken en niet achter het aanrecht wil verdwijnen. Ze wil heus wel ooit een kind, maar niet in plaats van een leven, zo zegt ze tegen de dokter. Die overtuiging behoudt ze tot het eind. Dan leest ze Victor Hugo’s L’année terrible: ‘Ik neem de pen op om te verhalen van een verschrikkelijk jaar,’ zo begint deze gedichtenreeks. Anne doet hetzelfde en zegt, weer teruggekeerd in haar eigen lichaam: ‘Je veux écrire.’