LES AFFINITÉS ÉLECTIVES

Het komt niet vaak voor dat een literatuurverfilming het origineel voorbijstreeft. Maar het is Paolo & Vittorio Taviani gelukt om van Goethes stramme, schematische Die Wahlverwandtschaften een ijzingwekkend portret van de Italiaanse adel anno 1806 te maken. Les affinités électives is een studie in egoïsme en opoffering.

Goethe schreef Die Wahlverwandtschaften in zijn natuurkundige periode. In het boek probeerde hij een scheikundig verschijnsel, namelijk hoe twee elementen tot elkaar worden aangetrokken, toe te passen op het menselijk gedrag. Dit soort geforceerde experimenten werkt meestal niet in de literatuur. Goethes roman ontbeert dan ook natuurlijkheid en levendigheid. De twee liefdes van de schrijver, Italië en de natuur, zijn wel erg kunstmatig verwerkt in dit filosofische traktaat, dat als roman poseert.
Hoe ze het hebben geflikt is een raadsel, maar de Toscaanse broers transformeerden deze roman, die bol staat van stijve monologen, in een sprankelende film, waarin het noodlot als een donderwolk in de lucht hangt. Het is ze gelukt om de paginalange overpeinzingen en brieven te vertalen naar het witte doek, zonder noemenswaardig af te wijken van het origineel. Daarbij worden ze uitstekend geholpen door Isabelle Huppert (Carlotta) als de pientere gastvrouw, Jean-Hugues Anglades (Edoardo) als haar verwende echtgenoot, Fabrizio Bentivoglio (Ottone) als kalme architect en Marie Gillain (Otillia) als de breekbare pleegdochter.
Les affinités électives begint met een ontmoeting tussen de twee aristocraten Carlotta en Edoardo. Een huwelijk is het gevolg, waarna het perfecte harmonische paar op een prachtig Toscaans landgoed gaat wonen. Wanneer Edoardo zijn vriend Ottone uitnodigt om een ontwerp te maken voor de verbouwing van zijn villa, raakt de relatie tussen het echtpaar verstoord. Ottone koestert een oude liefde voor Carlotta, die denkt de broeierige spanning te kunnen bestrijden door haar pleegdochter uit te nodigen. Ondanks haar nederige onopvallendheid blijkt Otillia echter de lont in het kruidvat te zijn. Op dat moment staat de film in het teken van dat prachtige thema uit de Romantiek: het noodlot.

IJzingwekkend egoïsme
Romantische schrijvers hielden zich graag met hogere zaken bezig; het alledaagse leven van gewone mensen werd pas vele decennia’s later een onderwerp in de literatuur. In Die Wahlverwandtschaften zien we het noodlot al lang van te voren aankomen, dus die spanning is er snel vanaf. Ook de Taviani’s draaien er niet om heen dat het slecht zal aflopen met de vier personages op dat verzengend hete landgoed. De film biedt echter meer. Wat de Taviani’s op bewonderenswaardige wijze laten zien is het ijzingwekkende egoïsme van rijke mensen die zich vervelen. Als je niets te doen hebt, dan ziet elke dag er hetzelfde uit. Om de monotonie te doorbreken, kun je besluiten om een landgoed te verbouwen of om de pleegdochter van je vrouw te versieren. Het gevolg van dat laatste is dat Carlotta en Edoardo hun huwelijk in hoog tempo zien desintegreren, maar ze kijken er met een vreemde afstandelijkheid naar, alsof ook dat een manier is om de verveling te bestrijden. Ze stimuleren hun noodlot zelfs door ontwikkelingen te versnellen. Vooral Edoardo stevent, als een verwende aristocratische peuter, met volle kracht af op de verovering van Ottilie. Carlotta ziet het aan met gelatenheid, alhoewel zij af en toe wordt overvallen door paniek. Toch heeft ook zij het druk met haar stille liefde voor Ottone.

Vuurwerk
De relatie tussen Carlotta en Edoardo werkt veel beter dan die tussen Edoardo en Ottilia. Het wicht met de reebruine ogen cijfert zichzelf weliswaar op indrukwekkende wijze letterlijk en figuurlijk weg, maar de vonken tussen haar en Edoardo blijven uit. Hoewel de Taviani’s zeggen met deze film ‘liefdesverhalen’ te willen vertellen, maken ze de aantrekkingskracht tussen Edoardo en Ottilia niet duidelijk. Hun liefde moet allesverslindend te zijn, maar behalve het vuurwerk dat Edoardo organiseert, spettert er niets van het doek. Maar ondanks dat de liefde niet zo van de grond komt, is er wel die veel interessantere tegenpool: haat. Huppert toont deze emotie op een manier die geen tegenspraak duldt. En Anglade speelt uitstekend de doorsnee egocentrische Fransman die tot het uiterste gaat om zijn verlangens te bevredigen. De nonchalance waarmee beiden elkaar ten gronde richten wordt fenomenaal verbeeld. Les affinités électives is geen hommage aan Toscane, zoals Fiorile, maar een studie naar de oorlog tussen man en vrouw. Zelfs de spectaculaire landschappen vormen soms een bedreiging voor de personages. Vooral water blijkt een terugkerende vijand. De film is niet zomaar een mooie kostuumfilm, gemaakt door twee Italiaanse broers die verwoed tegen Hollywood blijven vechten: Les affinités électives grijpt je bij de keel door het verwoestend menselijk gedrag dat erin te zien is.

Thessa Mooij