Lamentations of Judas
Een dorp vol Judassen op de biechtstoel
De onlangs overleden documentairemaker Boris Gerrets geeft met zijn bitterzoete laatste film een groep vergeten oud-soldaten een stem. Een Zuid-Afrikaans woestijndorp is in Lamentations of Judas de plaats van handeling voor een opvoering van de laatste dagen van Jezus.
Na de onafhankelijkheid van Angola in 1975 werd een communistische regering gevormd. De witte regering van het door apartheid verdeelde Zuid-Afrika beschouwde deze ontwikkeling als een grote bedreiging. Prompt werd door het Zuid-Afrikaanse leger het 32ste bataljon opgericht: voor het eerst werden ook zwarte Angolezen gerekruteerd die vochten tegen de nieuwe gevestigde macht en voerden vanuit hun uitvalsbasis in de grensregio tussen Namibië en Angola aanvallen uit op hun landgenoten. Zwart vocht in naam van wit tegen zwart. Het bataljon, met de bijnaam ‘De Verschrikkelijken’, werd in 1993 ontmanteld, waarop de oud-soldaten werden weggestopt in Pomfret, een desolaat woestijndorpje aan de rand van het Zuid-Afrikaanse deel van de Kalahari-woestijn.
De op 26 maart jongstleden op 72-jarige leeftijd overleden documentairemaker Boris Gerrets (People I Could Have Been and Maybe Am, 2010; Shado’man, 2014) onderwerpt de zwarte veteranen in zijn zwanenzang stuk voor stuk aan een kruisverhoor. “Wat is uw naam? Rang? Registratienummer? Eenheid? Dienstjaren? Leeftijd?” In aangrijpende tableaus delen ze die op het oog banale details met de camera, waarna Gerrets dieper graaft: u wist van de apartheid in Zuid-Afrika en vocht toch tegen uw zwarte medemens? Gelooft u in het zelfbeschikkingsrecht? Hoe denkt u over uw toekomstige eigen dood? Met precisie probeert Gerrits de vinger op de zere plek te leggen, alsof de geïnterviewden op de biechtstoel zitten.
Tussen die ondervragingen door zien we scènes waarin de dorpelingen uit Pomfret op liefdevolle wijze de laatste dagen van Jezus naspelen. Het is aandoenlijk amateurtoneel en – zoals in voice-over wordt opgemerkt – “zielszuivering” tegelijk. Begeleid door de prachtige muzikale composities van Thuthuka Sibisi trekt een processie op een dorre steppe langs afgebrande huizen. Jezus en zijn discipelen, uitgedost in door Ruy Filippe ontworpen kleurrijke kostuums, staan gezamenlijk onder een grote Zuid-Afrikaanse ebbenboom. Het zijn schilderachtige taferelen die laten zien hoe het heilige verhaal ook verteld kan worden vanuit een Afrikaanse context. Vertolkt door mannen die na de Portugese kolonisatie zijn bekeerd tot het katholicisme.
Toch komt uit de film ook nadrukkelijk naar voren dat Pomfret ‘een helse plek’ is. Een thuishaven voor Judassen. Die in beeld lamenteren dat ze zich alleen vanwege dreigende hongersnood bij het bataljon voegden; dat ze slechts bevelen opvolgden. Of zoals de voice-over poëtisch stelt: wie het rechte pad beloopt kan zomaar eens struikelen. Dragen deze mannen écht schuld? Of zijn ze slachtoffers van het postkolonialisme? Het antwoord blijf terecht in het midden. Omdat Lamentations of Judas voor de oud-soldaten misschien wel vooral draait om in het reine komen met jezelf.
