LA PLAGE DES ENFANTS PERDUS
Kleine gebaren in suizende stilte
Merkwaardig genoeg maken in landen waar — in Westerse ogen — de vrouw het meest onderdrukt wordt, mannelijke filmmakers de meest prachtige en respectvolle vrouwenportretten. Zo ook de Marokkaan Jillali Ferhati met zijn derde speelfilm La plage des enfants perdus.
Toegegeven: een traditionele omgeving als het Marokkaanse vissersdorp waar La plage des enfants perdus zich afspeelt, is voor vrouwen geen paradijs op aarde. De jonge Mina, een meisje haast nog dat met de kinderen op het strand speelt, wordt wanneer ze zwanger is geraakt tot na de bevalling in een leegstaand huis opgesloten. Haar gegil ’s nachts gaat verloren in het gefluit van de trein die langsdendert. Symbool van haar machteloze verlangen naar vrijheid en van de onmogelijkheid te vluchten.
Maar de vader, zo makkelijk te portretteren als meedogenloze bruut, wordt door Jillali Ferhati getoond in kwellende tweestrijd, in al even machteloos verdriet. De superieure positie van de man in traditionele culturen heeft de nodige nadelen. Het is hem niet geoorloofd in bevrijdend gehuil zijn smart te delen. Hij zal zonder enige zwakte te tonen zijn familie ten koste van alles moeten behoeden voor schandalen, roddel en uitstoting door de gemeenschap.
Een van de sterke kanten van La plage des enfants perdus is de genuanceerde wijze waarop Ferhati de kracht van de ondergeschikte vrouwen en de zwakte van de heersende mannen tegen elkaar afweegt. Hij gunt ze beiden zijn mededogen en maakt dat niet alleen duidelijk middels de vader en zijn onteerde dochter, maar ook door de stiefmoeder van Mina, die aanvankelijk een ontstellende gebrek aan solidariteit met haar stiefdochter ten toon spreidt. Iets dat overigens niet aan traditionele culturen is voorbehouden. De Wij zijn allen zusters-gedachte is in het verlichte Westen al lang ontmaskerd als illusie. Ook in dit opzicht is het verhaal van La plage des enfants perdus universeler dan op het eerste gezicht lijkt.
De stiefmoeder is verteerd door jaloezie op haar stiefdochter, zozeer dat zij veinst zwanger te zijn en volkomen opgaat in haar moederrol. In een buitengewoon tedere en ontroerende scène tussen Mina en haar stiefmoeder vindt het démasque plaats. De wanhoop van de stiefmoeder en het medelijden van Mina zijn beide even aangrijpend.
Bij scènes als deze valt op met hoe weinig middelen Jillali Ferhati veel weet te bereiken. Niet alleen door de op het oog simpele, maar bij nader inzien geraffineerde verhaalopbouw, maar ook door fotografie, tempo en spel. De gemengde cast van amateur- en professionele acteurs (met in de rol van Mina Ferhati’s zuster Souad Ferhati) levert opmerkelijk naturel spel. Met kleine gebaren en minieme verschuivingen in mimiek en motoriek wordt een grote mate van authenticiteit bereikt. En voor het overige heerst er stilte.
Razernij
Naast de drie belangrijkste spelers is het vooral de stilte die de hoofdrol speelt in La plage des enfants perdus. Ze wordt slechts onderbroken door enkele summiere dialogen en het geraas waarmee de golven van de zee stukslaan op de kust. Een razernij die overeenkomt met wat zich afspeelt achter de façade van de dorpsbewoners. Zwijgzaam kwijten zij zich van hun plichten en onderwerpen zij zich aan de regels. Zoals de vrouw van de verlamde man die in een krakkemikkige kinderwagen wordt rondgereden en niets anders kan bewegen dan zijn mond en ogen, die hij dan ook voortdurend gebruikt. Maar op een onbewaakt ogenblik verliest de vrouw haar geduld, kiept ze de wagen om en laat hem hulpeloos achter op het strand. In een volgende scène doet ze hem in bad en wast hem liefdevol.
De scènes tussen de verlamde man en zijn oude meester zijn licht absurdistisch van toon, een komische noot die tragikomisch wordt in de scène waarin zij, samen met andere dorpsbewoners, geboeid staren naar de storingen op de net aangeschafte televisie. Opnieuw in stilte, zoals ook de vrouwen in enkele prachtige beelden in stilte over de rotsen verspreid wat zitten uit te rusten. En zoals bijna het gehele dorp in stilte ’s nachts de contrabande uit de boten versleept naar de zouthopen waarin de pakketten verstopt worden.
Geheimen
Het geheim speelt een grote rol in La plage des enfants perdus. Er is het geheim van het dorp in zijn geheel, dat met smokkel de geringe verdiensten van visserij en zoutwinning aanvult. Er is het geheim van de stiefmoeder, dat van de vader en ten slotte het geheim van Mina, die per ongeluk de vader van haar kind, een taxichauffeur, doodde.
Zij verstopte hem in een van de zoutbergen die dagelijks door de mannen van het dorp worden afgegraven, waarna het zout per ezel wordt vervoerd naar elders. Een tweetal politiemannen speurt intussen in de omgeving naar de vermiste taxichauffeur. Maar om de spanning die deze intrige kan oproepen, draait La plage des enfants perdus niet. Het lijk zal ooit wel gevonden worden, daar bekommert de regisseur zich niet om. Zijn aandacht gaat uit naar het innerlijk van zijn personages dat hij een uiterlijk gaf door middel van het landschap. De branding, de rotspartijen, de desolate afgegraven zoutvelden, de trein die in een rechte lijn over het uitgestrekte water langsdendert — het levert expressieve beelden op en een veelzeggende en verhelderende achtergrond voor de naar binnen gekeerde dorpsbewoners die hun geheimen torsen, tot Mina ten slotte als eerste de stilte verbreekt.
La plage des enfants perdus is in de fotografie, het spel en de strekking een klein, bescheiden maar wijs juweel dat hopelijk temidden van spectaculairder films niet aan de aandacht zal ontsnappen.
Gerdin Linthorst