Kafka for Kids

De Filmkrant en Critics’ Choice VIII Re/United presenteren first look-reviews van de films in de IFFR Tiger Competitie van 2022. Kafka for Kids van de Israëlische filmmaker en kunstenaar Roee Rosen is een metamorfoseverhaal, een boekverfilming vermomd als kinderprogramma vermomd als filosofische onderzoeking van de manieren waarop kinderen voor politieke doeleinden worden ingezet.

Halverwege Kafka for Kids (Kafka le-ktanim) van de Israëlische kunstenaars en filmmaker Roee Rosen (1963) komt de aap uit de mouw. Dit is helemaal geen Kakfa en al helemaal niet voor kids; iets wat degenen die Rosens werk al langer volgen hadden kunnen weten, want in zijn idiosyncratische universum gaat het om grote vragen waar de Israëlische samenleving zich voor geplaatst ziet. Geschiedenis, traditie, identiteit, en hoe die vragen in een poging om eraan te ontsnappen tot gewelddadige oplossingen leiden: bezetting, uitsluiting, ontkenning.

Maar je kan je gemakkelijk op het verkeerde been laten zetten. Wat betreft Israël. En wat betreft de film. Ongeveer een uur lang kijk je naar een metamorfoseverhaal, een verfilming van Kafka’s novelle De gedaanteverwisseling (1915) over handelsreiziger Gregor Samsa die op een ochtend wakker wordt als een gigantisch insect. Die boekverfilming echter is vermomd als kinderprogramma waarin een schoolmeesterachtige presentator De gedaanteverwisseling vertelt en voorleest aan een meisje (actrice Hani Furstenberg in een veelzeggende dubbelrol) onderbroken door liedjes, animaties, nepreclames en andere bizarre intermezzi.

Aniconische traditie
Dat alleen al is een feest van een film. Ze zijn nog niet van start of de verteller roept in de herinnering dat Kafka er zelf groot bezwaar tegen had om een illustratie van het insect op de cover van de eerste uitgave van zijn boek op te nemen. Tegen die tijd hebben de animaties de getransformeerde Gregor Samsa natuurlijk al volop in beeld gebracht. Animatie is op zich al een transformerende kunstvorm. Maar kunnen de makers wel tegen de wens van de auteur ingaan? En kan een verhaal wel zonder plaatjes? Wilde Kafka de verbeelding van de toeschouwer prikkelen? Of verwijst Roee hier ook naar de aniconische traditie in het jodendom, het verbod op afbeeldingen, van G*d, van levende wezens?

Ze besluiten de wet te raadplegen, of beter Kafka zelf, die immers als jurist in Praag was opgeleid, of bij gebrek aan Kafka zelf, aan zijn schoen, die immers de meest nabije overlevering/overlevende is die Kafka nog heeft meegemaakt. Wie is bij gebrek aan de auteur de gerechtigde autoriteit? Degene die de schepper nog heeft meegemaakt? Hoewel alles menselijk is gemaakt in de film, de stoelen, de tafels, de muren hebben gezichten en stemmen, is de schoen gewoon een schoen. Maar het mag.

Wat is een kind?
Alles is voortdurend in een staat van wording in Kafka for Kids. Het is een film die zichzelf al onderhandelend uitvindt. Eerst is de vraag of Kafka wel zo geschikt is voor kinderen. Is een verhaal over kinderen ook automatisch een kinderverhaal? In die zin is Roee’s film (die overigens eerst een theatervoorstelling was) een metaverhaal, een verhaal over een verhaal, en een commentaar erop. En dan ook nog eens een filosofische onderzoeking naar wat al die stadia van wording betekenen. Dat kun je natuurlijk alleen maar op een speelse, cynische, absurdistische manier doen, want de andere manier is de yeshiva of de rechtsgeleerdheid, en daar gaat zijn film nou juist ook over.

En dan die andere vorm van metamorfose – die vraag wat een kind is, of een kind een kind is, en wanneer het ophoudt een kind te zijn? Dat is het moment waarop die aap uit de mouw komt, althans, ik meende een aap te herkennen in de grove pixels van het bibberbeeld dat de ‘uitzending’ onderbrak voor een speciale mededeling: “Hokey Pokey [dat zowel bedriegerij kan betekenen als een verwijzing is naar een klassiek kinderliedje] wordt vandaag niet uitgezonden”. In plaats daarvan een speciaal panel over militair recht en kinderen. En in het bijzonder over de vraag: hoe kan het dat de leeftijd waarop een kind volwassen wordt geacht in de Israëlische en de Palestijnse wet niet gelijk zijn?

Natuurlijk, de kindertijd is een tijdelijke, transformatieve toestand. Of nou ja. De bezetting was ook tijdelijk, en die duurt nu al vijftig jaar, zegt de juriste in wie we het nieuwsgierige meisje van eerder herkennen. Misschien heeft Kafka for Kids een happy end, zoals de wijze schoolmeester al heeft aangekondigd. Maar wel eentje waarvan je een hele nacht wakker ligt.

De competitiefilms van IFFR 2022 zijn nu online te zien voor geaccrediteerde professionals en worden later dit jaar vertoond in Nederlandse bioscopen. Deze recensie werd geschreven i.h.k.v. Critics’ Choice VIII Re/United.