Joika

De kans om op de meest prestigieuze balletschool ter wereld te worden opgeleid tot prima ballerina – het is waar meisjesdromen van gemaakt worden. En stapels nachtmerrieachtige films.

Films over ballet hebben met elkaar gemeen dat meisjesdromen, beeldige plaatjes en horrorelementen elkaar prachtig versterken. In onder meer Étoile (1987), Suspiria (1977 en 2018) en Black Swan (2010) zien we jonge mensen die dansend tot de verbeelding spreken van een bewonderend publiek, maar ook een sekteachtige cultuur waarin men over grenzen walst en er sprake is van genadeloze competitie, uitsluiting, uithongering en bloedende voeten. Het zijn films die zich bewegen op het snijvlak van dansdroom en -nachtmerrie.

Zo ook Joika, geïnspireerd op het leven van de Amerikaanse Joy Womack (1994), een van de weinige Amerikaanse dansers die, al op vijftienjarige leeftijd, aangenomen werd op de Bolsjoj-balletacademie in Moskou, hofleverancier van het prestigieuze Bolsjoj-ballet. Talia Ryder (Never Rarely Sometimes Always, 2020), die zelf een dansachtergrond heeft, speelt de rol van Joy. De echte Womack, als choreograaf betrokken bij deze film, nam ondertussen als body double de lastigste choreografieën op zich.

We volgen Joy vanaf het moment dat ze piepjong en moederziel alleen, maar met levensgrote ambities, neerstrijkt in Moskou. Daar wordt ze niet bepaald liefdevol opgenomen in haar klas, waar iedereen elkaars concurrent is. Er kan immers maar één prima ballerina doorstoten naar de top.

Ook voor leraar Tatiyana Volkova geldt dat ze de beste moet leveren. Niet per se de beste danser, maar degene met de beste papieren – en dat kan ook een politieke keuze zijn. Wat volgt zijn repetities en selectieprocedures waarbij de meisjes dansen tot ze erbij neervallen. Er wordt gekotst, er worden glasscherven in spitzen gevonden en ‘Joika’ oogt met de dag bleker. Maar niets en niemand weerhoudt haar ervan om haar droom te verwezenlijken.

Cinematograaf Tomasz Naumiuk omschrijft zijn camerawerk als “Degas on acid”. Er is veel schemer, er zijn grijstinten en tegelijkertijd wordt in de kostuums wild geschetst met dieprode, roze en paarse tinten. Ballet is voor Joy een religieuze aangelegenheid die haar doet leven als een verslaafde. Als een virtuoze entiteit danst ze door een omgeving die bij vlagen vijandig, kil en ouderwets aandoet.

Via een mannelijke danser wordt lichtjes aangestipt hoe het moet zijn om vanuit de Russische maatschappij op deze eliteschool te belanden, maar het Amerikaanse perspectief staat voorop. Ondanks de goed uitgedachte vorm en de volwassen aanpak, blijft Joika een klassieke balletmeisjesfilm die in verschillende gedaantes al eerder verscheen.