Jacques Verbeek & Karin Wiertz: Filmmakers

Het compacte oeuvre van filmmakersduo Jacques Verbeek en Karin Wiertz, samengebracht op één dvd, is op zijn best als de abstractie is ingebed in de werkelijkheid.

Er bestaat een schilderijenreeks van Mondriaan waarin hij een boom steeds verder abstraheert. Hij begint realistisch en eindigt onherkenbaar. Je kan het zien als een test: wat is je favoriete niveau van abstractie? Mijn antwoord: de een-na-laatste. Zo abstract mogelijke figuratie — maar wel nog een boom. Volledige abstractie, het zuivere spel van lijnen en vormen, bevat me te weinig betekenis.

Het experimentele werk van filmmakersduo Jacques Verbeek (1947-1993) en Karin Wiertz (1946) speelt zich af in dat grensgebied van abstractie en figuratie. Hun volledige oeuvre van elf vrije kortfilms (1971-1989), grotendeels gerestaureerd door EYE, staat op deze verzorgde dvd, naast opdrachtwerk en testopnamen. ‘Vooral samengesteld voor onze zonen’, zoals Wiertz ontroerend en bescheiden opmerkt in haar inleiding. Die wilde ze geen dozen vol ongeordend materiaal nalaten: ‘Dit dvd’tje neemt nauwelijks plaats in.’

Verbeek en Wiertz werkten met uiteenlopende analoge animatietechnieken en live-action, waarbij de rol van vaste componist Bertus Borgers niet moet worden onderschat: zijn afwisselende (deels in 2015 nieuw gecomponeerde) scores zijn vaak voluptueus aanwezig (denk: pop, rock, jazz, funk) en sterk bepalend voor de sfeer.

Ook dit oeuvre functioneert voor mij als een abstractietest. Zo is Reversals uit 1972, met schuivende zwarte en witte vlakken, me te abstract. Natuurlijk mag kunst mikken op ‘grote zeggingskracht, zonder boodschap’ — zoals leermeester Frans Zwartjes hun werk in het bijgeleverde boekje aanprijst — maar hier wordt te weinig gezegd.

Slippery Slope, uit hetzelfde jaar, is vergelijkbaar van vorm en beweging, maar past het toe op een (geabstraheerde) kamer in een (geabstraheerd) landschap. Hieraan beleef ik wel plezier: de minimale figuratie maakt het psychologisch mogelijk de afgebeelde ruimte te betreden, waardoor een psychedelisch effect ontstaat.

Het aardige is dat Slippery Slope, doordat de films in samenhang worden gepresenteerd, aan de vlakken van Reversals (en aan de bewegende blokken van Keep on Turning, ook uit 1972) alsnog een zekere architecturale werkelijkheid verleent — net zoals Mondriaans onherkenbaar geabstraheerde boom door opname in de figuratieve reeks toch weer een boom wordt. Zo lukt het de kunstenaars me enigszins de abstractie in te leiden.

Maar mijn favoriete films van Verbeek en Wiertz gaan zelf van werkelijkheid naar abstractie. Dat geldt voor University Building (1976), waarin het gebouw van de Technische Hogeschool Eindhoven de bouwstenen levert voor een lyrisch fotografisch vormenspel, en vooral voor de handgetekende animatie The Case of the Spiral Staircase (1981), waarin een vrouw een wenteltrap afloopt die steeds abstracter en daardoor onberekenbaar wordt. Dit is ingebedde abstractie, met niet alleen prikkelend maar zelfs komisch effect.

De dvd Jacques Verbeek & Karin Wiertz: Filmmakers (Nederland 2016, 153 minuten inclusief extra’s) wordt gedistribueerd door CinéTé Filmproduktie en EYE Film­instituut.