Jackie

Een van de sleutelfilms van het Parallax Views-programma van het IFFR: een ogenschijnlijk simpele biopic over First Lady Jackie Kennedy, blijkt een scherpzinnige autopsie van de mythe van JFK’s Camelot en vertelt hoe de hedendaagse politiek een mediaverzinsel werd.

Vanaf het begin af aan is er geen twijfel mogelijk. Dit is haar verhaal. Dit is haar versie van het verhaal. De journalist die haar interviewt herhaalt het nog maar eens in die eerste minuten van de film: "Dit wordt jouw eigen versie van wat er is gebeurd." "Precies", antwoordt ze.

Maar ze wil het wel eerst lezen voor publicatie.

Iets hoeft niet per se waar te zijn omdat het op papier is gezet.

Deze twee zinnen hadden trouwens ook omgekeerd kunnen staan.

Iets hoeft niet per se waar te zijn omdat het op papier is gezet.

Daarom wil ze het wel eerst lezen voor publicatie.

Dat is waar deze film over gaat.

Camelot
Het is november 1963, een week na de moord op de Amerikaanse president John F. Kennedy in Dallas. Plaats van handeling is een landhuis in het slaapstadje Hyannis Port op Cape Cod waar de familie Kennedy een kleine enclave bezat. Gespreksgenoten zijn journalist Theodore H. White en Jacqueline Kennedy, Jackie. Het interview zal op 6 december in Time verschijnen onder de kop ‘For John. F. Kennedy. An Epilogue’ en geschiedenis schrijven. Het is het artikel waarin Kennedy’s politiek en idealisme door Jackie voor het eerst geveinsd naïef werd aangeduid als "Camelot" – het legendarische kasteel van Koning Arthur. Een zorgvuldig gefabriceerd sprookje dat van het Witte Huis een politiek paradijs maakte. Je zou het het eerste moment van framing in de moderne politieke geschiedenis kunnen noemen.

Want natuurlijk maakt de Chileense regisseur Pablo Larraín (Tony Manero, No, El club) – van wie zijn vorige film Neruda, ook al zo’n portret van een man die zijn eigen leven schreef, nog her en der in de filmtheaters draait – van zijn eerste Amerikaanse film anders dan de titel doet geloven geen gewone biopic. Geen waargebeurd levensverhaal van een elegante van top tot teen gemodelleerde First Lady, iconisch stijlicoon en zelf bovendien ex-journaliste. Jackie is een suggestieve, van tijdslaag naar tijdslaag verspringende vorm van filmische media-archeologie. De schat waar Larraín en scenarioschrijver Noah Oppenheim naar op zoek zijn staat ook al op voorhand vast: niet de restanten van Camelot, maar het bewijs dat de mythe van Camelot op latere aardlagen werd gebouwd.

Dwangmatig
Het is een scherpzinnige autopsie van een politieke ideologie die anno nu bovendien dood op z’n rug ligt. En de bijna cynische reconstructie van hoe dat verdichtsel werd gefabriceerd door de kersverse weduwe, die precies wist wat ze zei, die precies wist hoe ze de nagedachtenis van haar man moest vastleggen voor het nageslacht. Die dwangmatig controle wilde behouden over haar eigen verhaal. Daarin liggen trouwens grote overeenkomsten met Neruda, wat de twee filmportretten tot een opmerkelijk tweeluik maakt. Geen wonder dat dit een van de sleutelfilms is in het ‘Parallax Views’-programma van het komende Filmfestival Rotterdam: deze film toont vanuit elk perspectief een ander facet van zichzelf. En kijkt bovendien met nieuwe vergezichten terug naar de toeschouwer.

Mediacratie
De structuur van de film is net zo gebroken als Jackie’s psyche na die traumatische dag waarop ze het stukgeschoten hoofd van haar man met haar gehandschoende vingers bij elkaar probeerde te houden in haar schoot. De film gaat van die dag in Dallas naar de zorgvuldig door Larraín nagemaakte CBS-zwart-wit documentaire A Tour of the White House uit 1961, waarin de prille presidentsvrouw de tv-camera’s rondleidt door haar nieuwe woning en het belang onderstreept dat de residentie van de president van de Verenigde Staten niet zomaar een huis is, maar het "huis van het volk" en een historische lokatie. Reden waarom ze veel tijd en geld zou investeren in het terugkopen van meubels van voorgaande presidenten. Dan springen we naar de uren na de aanslag, de begrafenisperikelen, en het moment waarop ze haar man kan begraven in Arlington (en niet in het familiegraf van de Kennedy’s), en weer terug. Scènes in dezelfde tijdslagen overlappen elkaar soms, alsof we naar net iets andere versies van een gebeurtenis zitten te kijken. Alsof we in het doolhof van haar geheugen dwalen, dat door de schok van de gebeurtenissen zo door elkaar geschud is, dat geen enkele muur meer overeind staat, geen enkele herinnering meer betrouwbaar is.

Het is een stoutmoedige move van Larraín om een geschiedenis die zo goed gedocumenteerd en onderzocht is en tegelijkertijd tot zoveel speculatie en complottheorieën aanleiding heeft gegeven, om te toveren in een wankel geheugenpaleis, waar Jackie als een revaliderende herinneringskunstenaar doorheen wankelt. Zeker als je bedenkt dat Jackie niet een film is die oorspronkelijk op zijn eigen schrijftafel is ontstaan, maar die hem door Berlinale-jurypresident Darren Aronofsky werd toegeschoven in het jaar dat Larraíns El club daar in competitie draaide. Maar door zijn mix van politiek, trauma, geheugen, geschiedschrijving en de rol van de media daarin (of dat nu het filmmedium zelf is of de nieuwsmedia) had hij Jackie zelf bedacht kunnen hebben. Zijn invloed op het uiteindelijke script is dan ook best groot, als je bedenkt dat hij alle scènes schrapte waarin Jackie niet voortkomt, waardoor het verhaal zich claustrofobisch om zijn hoofdpersoon heen vouwt.

"Ik heb iedereen verteld dat ik me niets kan herinneren", vertelt Jackie aan White. "Maar dat is niet waar, ik herinner me wel iets." Maar dat zegt ze off the record. Dat kleine beetje speelruimte, die kieren in het geheugen tussen de fabricage van de officiële geschiedenis en de verbeelding over wat er tijdens dat interview echt is gezegd, dat is de ruimte die Larraín zich toe-eigent om te laten zien hoe met de dood van JFK, de eerste president van de VS die in de twintigste eeuw geboren was, de moderne mediacratie begon. Wie de hedendaagse politiek wil begrijpen, kan niet om de geschiedenis van de media heen. Wat dat betreft is Jackie een geweldig voorbeeld van een historische film die het heden via het verleden begrijpt, zonder overigens Jackie Kennedy zelf daarvoor te slachtofferen.

The Making of Jackie
Actrice Natalie Portman is een geweldige Jackie. In die korte film-en-making-of-in-de-film A Tour of the White House zien we haar niet alleen in Jacqueline Kennedy transformeren, maar speelt ze ook hoe Jacqueline in Jackie veranderde. Dit is het moment waarop Jackie’s assistent haar seint om haar zenuwen de baas te worden en te lachen, dit is het moment waarvan ze weet dat ze harten moet gaan stelen, en dat dat net zoals dat laatste interview haar beeld zal gaan bepalen. Dit is The Making of Jackie. Dit is de eerste First Lady die een mediaprinses werd.

"God is niet geïnteresseerd in verhalen, God is geïnteresseerd in de waarheid", zegt de priester bij wie ze na Jacks dood morele steun zoekt. Maar zij heeft de waarheid achter zich gelaten. Ze heeft haar man niet proberen te redden, ze is van schrik op de achterkant van de auto gekropen, weg, weg van het onheil. Ze is haar geloof verloren en snapt misschien daardoor des te beter waarom mensen zo graag in sprookjes geloven. God is dood. There won’t be another Camelot. Maar vanaf nu zal de wereld geloven dat er voor een kort moment zoiets als "Camelot" heeft bestaan. Want mensen geloven nu eenmaal dat wat ze lezen echter is dan wat er naast hen gebeurt.

En dan zien we haar in een auto wegrijden door de stad. Een leven in de tabloids tegemoet. Vanuit haar raampje ziet ze hoe uit een vrachtwagen etalagepoppen worden uitgeladen die allemaal haar Chanel-pakje dragen, allemaal haar pillendooshoedje op hun hoofd hebben. Zou dat het gevolg zijn van te hard je eigen imago proberen te modelleren? Dat anderen er dan een goedkope kopie van maken? Larraín moet deze scène gebaseerd hebben op de talloze foto’s die er op internet te vinden zijn waarop Jackie oog in oog met haar evenbeeld staat. Wat zou ze op dat moment gedacht hebben? En wat moeten wij hiervan denken? Dat als je van je leven een pasklaar verhaal maakt, dat je dan voor je het weet handelswaar bent geworden? Het zijn niet zulke vreemde associaties als je bedenkt dat Larraín, net als zoveel filmmakers, ook werkzaam is als commercialregisseur en die in No al onderzocht wat de invloed van reclamemethoden op het anti-Pinochet-referendum was. Hij bewijst hiermee wederom een van de beste en meest scherpzinnige regisseurs van dit moment te zijn: even toegewijd aan de betovering van beelden en beeldvorming als kritisch op hun corruptie.