Ik ben er even niet

Waar ben je als je er even niet bent? Een hapering van het brein opent de deur naar een rijke binnenwereld in Maartje Nevejans prettig meanderende documentaire.

Maartje Nevejan speelde als kind aan zee. Ineens stopte ze, bevroren in de branding. Ze was er even niet meer bij. Later kwamen haar ouders erachter dat ze absence-epilepsie heeft, momenten van korte afwezigheid, een hapering van het brein. 

Waar ben je als je er even niet bent? Dat vraagt Nevejan zich al jaren af, ook omdat ze weet dat haar zoon Abel dezelfde aandoening heeft. De wetenschap is er altijd vanuit gegaan dat er kortsluiting ontstaat in de hersenen, waarna je even je bewustzijn verliest. Maar tijdens een aanval heb je wel degelijk allerlei, vaak bizarre, ervaringen, zo vertellen verschillende mensen die ze spreekt. Sommigen zien wolven, dieren uit een schaduwwereld, of voelen zich achtervolgd. Ze betreden een andere wereld, een binnenwereld die net zo echt aanvoelt als de tastbare om ons heen. 

Maartje en Abel ervaren een vreemde schaalvergroting: een rotsblok met het formaat van Amsterdam, of een olifant tussen je kiezen. Kunstenaar Anish Kapoor spreekt over de horror vacui, de angst voor de leegte, die wij altijd met man en macht proberen op te vullen. De mensen die Nevejan spreekt, lijken aan die leegte, of hun angst, ook onbewust een vorm te geven. Kijken is een constructie: je maakt wat je ziet. 

Abel stond als achtjarige voor een kunstwerk en zei: “Zo voelt het!” Zo kwam Nevejan op het idee om kunstenaars en componisten te vragen om de absence-ervaringen om te vormen tot kunst. Het resultaat is een prettig meanderende documentaire, onderdeel van een transmediaal project, die niet direct naar de monding stroomt maar meer associatief te werk gaat.

Haar zoon gaat samen met een lotgenoot langs bij Anish Kapoor, die het patent bezit op het zwartste zwart Vantablack, waarin bijna al het licht wordt geabsorbeerd. Het doet Abel denken aan de zwarte gaten waar hij zich als astrofysicus in heeft gespecialiseerd. Dat kan geen toeval zijn, denkt Nevejan – die fascinatie van haar zoon komt vast voort uit de black-outs die hij heeft gehad. Abel herinnert zich eerder dat hij zich als kind onderdeel voelde van een kosmisch verband. Maar dat gevoel kan hij nu tot zijn spijt niet meer terughalen. 

Zo gaat de documentaire ook over het verliezen van de onbevangen blik van het kind – de grote onttovering. In je hoofd bestond alles echt. Nevejan zet een luikje open naar die sensatie.