Hoogtijdagen
Wachten op de dageraad
De toendra van het Russische schiereiland Kola is met weemoed doordrenkt. Ooit ‘glorieus’ is Kola is nu een gehavend gebied, vergaan, verrot, verdwenen, zo laat deze documentaire met onbevangen blik zien.
De steden dragen namen als Nikel, Titan en Apatite, naar de grondstoffen die er werden gedolven. Op een wrak langs de barre kust van de Barentszzee staat Titanic geschreven. Op een gammel bouwwerk prijkt het bord ‘Schoenenwinkel’. Het Cultuurpaleis heet Dageraad. Moermansk wordt aangeprezen als ‘glorieuze arbeidersstad’ en ‘heldenstad’. En op een aftandse draaischijftelefoon heeft een grapjas ‘Hotline naar Poetin’ gekrabbeld.
Het zijn de woorden die het verder zo stille Russische schiereiland Kola begeleiden. Hier, boven de poolcirkel, vond documentairemaker Ben van Lieshout de meest desolate en absurdistische beelden. De hoogtijdagen uit de titel hebben de bewoners inmiddels ver achter zich gelaten. Er was een tijd dat de idealen van de bewoners “overeenkwamen met dat wat ons werd opgedragen”, zo mijmert een man. Na de perestrojka liet het Kremlin alle interesse in het schiereiland varen, behalve in de atoomonderzeeërs. Een geoloog, ooit op handen gedragen vanwege zijn lucratieve onderzoek naar delfstoffen, blikt gedesillusioneerd terug. Met lede ogen zag hij aan dat de overheid hun wetenschappelijke werk niet meer financierde. Hoop en enthousiasme verdwenen als sneeuw voor de zon, “nu wachten we alleen nog op het einde”. De luchtvervuiling door de smederijen is gigantisch. Om over het radioactief afval in de onderzeeboten nog maar te zwijgen.
Ben van Lieshout weet in één shot warmrode, gele en kilblauwe landschapsbeelden van winters Kola te vangen. De leegte die hij daar vond, is zo groots als het diepste gat ooit gemaakt door mensen, het twaalf kilometer diepe boorgat op Kola. Het is nu een van de vele ruïnes.
Die trekken onvermijdelijk ook dark tourism aan, van mensen die de soms apocalyptische landschappen met eigen ogen willen zien. Van Lieshout balanceert soms zelf op dat randje, maar hij behoudt zijn onbevangen blik, net als bij al zijn films over vergeten stukjes land. Hij filmt landschappen die hun schoonheid niet snel prijsgeven, ingeklemd tussen almaar oprukkende infrastructuur langs spoorlijn, snelweg en industrieterrein, zoals in Lapje grond (2003). Of de autosloperijen, caravanstallingen en patatkarren in zijn korte film Locatie tusseNLand (2006). In zijn Sketches of Siberia (2015) baanden ploeterende vrachtwagens en goudgravers zich een weg door de eindeloze taiga.
Nu heeft hij op het haveloze Kola plots ook een actueel onderwerp gevonden. Kola zou wel eens een belangrijk knooppunt kunnen worden, nu de noordelijk doorvaart naar Azië onder invloed van de klimaatverandering steeds dichterbij komt. Rusland heeft uit territoriumdrift al een vlag op de zeebodem van de Noordpool geplant. In Kola hangt die ondertussen nog halfstok.
