Honey (Semih Kaplanoglu)

De Turkse film Honey was de verrassende en prachtige Gouden Beer-winnaar op het filmfestival in Berlijn.

Andrei Tarkovski, de meester van de verstilde cinema, kan in de hemel opgelucht ademhalen. In de jaren na zijn dood traden velen in zijn voetsporen, maar de meesten kwamen niet verder dan armetierige imitaties. Tarkovski is ook de grote filmheld van de Turkse filmmaker Semih Kaplanoglu, maar zijn werk is oorspronkelijk genoeg om op eigen benen te kunnen staan. Het is verbazingwekkend dat dat zolang verborgen is gebleven. De internationale filmwereld werd pas wakker nadat Kaplanoglu dit jaar met Honey de Gouden Beer won. Dat deze film het slotdeel is van een trilogie zullen weinig kijkers in Berlijn hebben geweten. Nog minder mensen hadden waarschijnlijk de vorige delen Egg en Milk gezien. Ook Nederlandse critici hadden hun ogen in hun zak, want deze beide films draaiden onopgemerkt op het Filmfestival Rotterdam. Mea culpa, maar nu hebben we dan toch het licht gezien.

Om met de deur in huis te vallen: Kaplanoglu heeft een meesterlijke trilogie gemaakt over het leven van een man, die op het platteland als Yusuf wordt geboren. De trilogie portretteert hem in drie levensfasen: als dertiger (Egg), als tiener (Milk) en als jochie van een jaar of zeven (Honey). Kaplanoglu wil dat de trilogie in deze volgorde wordt vertoond, omdat door het terugwandelen in de tijd duidelijk wordt waarom Yusuf is geworden wie hij is. Bij de kindertijd aangekomen, begrijpen we zijn gedrag in de eerdere twee films. Of u de hele trilogie kunt zien, hangt overigens af van de beslissing van filmprogrammeurs. De meeste filmtheaters vertonen waarschijnlijk alleen Honey, sommige vertonen alle drie de films. Stevig lobbyen dus bij uw filmtheater.

Melkboer
De openingsfilm Egg maakt de overkoepelende thematiek van de trilogie duidelijk. Als dertiger Yusuf, die in Istanbul een boekwinkeltje runt en een dichtbundel heeft gepubliceerd, naar zijn geboortedorp terugkeert om zijn moeder te begraven, wordt hij overvallen door zijn verleden. Voor het eerst voelt hij wat hij heeft achtergelaten door naar Istanbul te vertrekken. Ligt het geluk wel in de stad? Het klinkt obligaat — de tegenstelling stad en platteland, moderniteit versus traditie, is een favoriet filmthema — maar Kaplanoglu werkt het subtiel uit. De diep humane film verraadt de invloed van Nuri Bilge Ceylan, Turkijes bekendste filmmaker, die met zijn werk (Uzak, Iklimler) ook altijd met een genuanceerde psychologische blik naar de personages kijkt. Het verbaast niet dat deze filmmakers bevriend zijn.

In Milk is Yusuf een dromerige tiener, die dichter wil worden en bij zijn moeder op het platteland woont. De twee leven van de melk van hun drie koeien, die Yusuf als melkboer rondbrengt. Dat Yusuf dichterlijke aspiraties heeft, vindt zijn moeder maar niks. “Ik gooi die typemachine nog eens naar zijn hoofd”, klaagt ze. Dat hij afgekeurd wordt voor militaire dienst maakt hem in haar ogen helemaal tot een mislukkeling. We missen Yusufs vader.

Het slotdeel Honey beantwoordt de vraag waar die is. De film voert de kleine Yusuf op, die met zijn vader en moeder op het platteland een sober, maar harmonieus leven leidt. Het gezin leeft van de verkoop van een bijzondere honingsoort die de vader in het bos verzamelt. In de ogen van het kind is het bos een mysterieuze plek vol duistere kleuren en raadselachtige geluiden. Het is duidelijk dat Kaplanoglu hier op zoek is naar een spirituele dimensie. Tarkovski is ineens heel dichtbij. En dan slaat het noodlot toe. Gun uzelf deze prachtige, langzaam onder de huid kruipende trilogie.