Hiroshima mon amour

Ruim 65 jaar na zijn release is Hiroshima mon amour (1959) opnieuw te zien in een 4K-
restauratie. Een film die nog steeds ongrijpbaar is.

Het begint met twee lichamen – “achtereenvolgens overdekt”, zo schrijft Marguerite Duras in een inleiding bij haar scenario, “door de as, de dauw van de atoomdood – en door het zweet van een volbrachte liefde” – en het eindigt met twee namen: Hiroshima en Nevers. Het zijn de namen die ze elkaar geven, de Franse vrouw en de Japanse man die samen twee etmalen doorbrengen in de Japanse stad. Ze vrijen, ze struinen en vooral praten ze. Ze praten over Hiroshima en over Nevers. Ze praten over zichzelf en over wat dat betekent. Ze praten over vernietiging en over de liefde. Ze praten over dat waar onmogelijk over te praten is.

Hiroshima mon amour, geschreven door Duras en geregisseerd door Alain Resnais, is een film waarover het bijna onmogelijk is te schrijven. Niet dat er weinig over te zeggen is, maar zoals elke poging te herinneren de gebeurtenis uit het verleden niet dichterbij haalt, maar daar een laag overheen legt, zo is dit een film die ongrijpbaarder wordt bij elke poging de betekenis ervan in woorden te vatten. Omdat het een film is die precies gaat over de onmogelijkheid van samenvallen: van een woord met zijn betekenis, van een herinnering met een verleden, van een naam met een identiteit, van een mens met een ander mens. Een lichaam met een ander lichaam. Zelfs in het intiemste samenzijn blijven we twee. Of eigenlijk zelfs een veelvoud daarvan. Want ook een enkel mens is geen eenheid.

In haar essaybundel No Archive Will Restore You haalt Julietta Singh de Italiaanse politiek theoreticus Antonio Gramsci aan, in haar beschrijving van het zelf als een oneindige geschiedenis van sporen, van indrukken, zonder inventaris. “Een eindeloze verzameling van het zelf die onmogelijk bijeen te rapen is.” Als we de puzzelstukken van een herinnering bijeenleggen, hebben we dan grip op wat geweest is? Als we de puzzelstukken van onszelf bijeenleggen, weten we dan wie we zijn? En wat als, door een collectief of persoonlijk trauma, de puzzelstukken zich niet bijeen laten leggen?

Ergens aan het begin van de film noemt hij haar duizend vrouwen in één, waarop zij antwoordt: “Dat is omdat je me niet kent.” Ze bevinden zich in dat stadium waarin je nog alles voor elkaar kunt zijn. Waarin je nog allerlei mogelijke geschiedenissen bent, nog allerlei mogelijke toekomsten. Zij vertelt hem iets wat ze nog nooit aan iemand verteld heeft. Hoe ze als twintigjarige in Nevers verliefd werd op een Duitse soldaat. Hoe ze voor die verraderlijke affaire gestraft werd door de gemeenschap. Hij zegt dat ze daar is begonnen te zijn wie ze nu nog is.

De montage, die de film zo revolutionair maakte, compliceert wat zij vertelt en de interpretatie daarvan. Er zijn geen klassieke flashbacks, ingeleid door een dissolve. De beelden uit het verleden van de vrouw, soms flitsen, soms flarden, dringen zich op in het heden. Maar zijn het eigenlijk wel beelden uit het verleden? Of zijn het beelden in haar hoofd? Waarom wijken ze af van wat ze vertelt? En waarom spreekt ze de Japanner aan alsof hij de Duitse soldaat uit haar herinneringen is? Hoe meer ze vertelt, hoe meer gaten er ontstaan in het verhaal.

“Zoals deze illusie in de liefde bestaat, deze illusie dat men in staat is nooit te vergeten, zo heb ik met Hiroshima de illusie gehad dat ik nooit zal vergeten. Zoals in de liefde.” Dit citaat, uitgesproken door de vrouw, raakt de essentie van een film die zich niet laat vatten in een essentie. De onmogelijkheid vast te houden wat geweest is, wie je was. De onvermijdelijkheid van vergeten. En tegelijk de voortdurende aanwezigheid van het verleden in het heden. De verbrijzeling van tijd en fragmentatie van identiteit.

In de openingssequentie somt zij op wat ze gezien heeft in Hiroshima. “Je hebt niets gezien in Hiroshima”, herhaalt hij steeds. “Niets.” Beelden van het museum, van huid op sterk water, aaneen gesmolten flesdoppen, van reconstructies, worden doorsneden met beelden van de naakte geliefden in bed. Ze verenigen het onverenigbare. De atoombom en de liefde. Wie ze zijn en wie ze waren. Hiroshima en Nevers.