HEAVEN AND EARTH

Toen Oliver Stone’s Platoon in 1986 uitkwam, viel in menige bespreking vertwijfeling te lezen. Zoals hij de waanzin van de oorlog liet zien, de gekte die toesloeg in dat peleton Amerikaanse soldaten, dat was een ferm protest tegen de misdaad van de overheid om jonge jongens de rimboe van een ver en vreemd land in te sturen met het doel de bevolking uit moorden. Wat hadden we daar te zoeken?

Maar Platoon was ook een spannende en knappe oorlogsfilm, al mocht je dat natuurlijk niet zeggen. Stone liet zien hoe mannen met elkaar omgaan als de controlerende voorwaarden van huis en haard wegvallen. Als eerste maakte hij de angst die de soldaten tijdens de oorlogshandelingen in Vietnam ervoeren voelbaar. En die oorlogsactie loog er niet om, want Oliver Stone is een bijzonder knappe filmer. Te knap en te gretig misschien. Het was maar moeilijk uit te maken of de regisseur van Platoon goed of fout was. Vandaar de vertwijfeling.
Hoe goed hij wilde zijn (na de oorlog) werd duidelijk met Born on the fourth of July. Daarin dramatiseerde hij het leven van Ron Kovic, die als goede katholieke jongen er niet aan twijfelde dat de communisten een halt moest worden toegeroepen. Maar die terugkwam in een rolstoel en een belangrijke anti-oorlogsactivist werd. Born on the fourth of July is een aangrijpende film, juist omdat Stone zich concentreert op het verhaal van die ene jongen, die model kwam te staan voor zovelen die zowel dader als slachtoffer waren, die met hun geestelijke en lichamelijke gezondheid en hun waardigheid in Vietnam ook een aantal geborneerde ideeën verloren. Toen Born on the fourth of July uitkwam, was het feit dat de oorlog fout was voor weinigen nog nieuws. Des te knapper hoe Stone dat iedereen nog eens inpeperde.

Vietnamese burger
Heaven and earth is Stone’s derde Vietnamfilm en mogelijk het laatste deel van wat dan een trilogie is geworden. In Platoon waren onze jongens ginds en in Born on the fourth of July kwamen ze terug. Maar hoe verging het de mensen daar? Stone completeert zijn geschiedschrijving over de oorlog met het epische relaas van een Vietnamese vrouw. Deze Phung Thi Le Ly schreef een tweetal autobiografische boeken, die de basis van Stone’s scenario vormden.
Heaven and earth omvat weer een langere periode dan de beide vorige delen. Het verhaal begint in de vroege jaren vijftig, toen de Fransen nog heersten in Zuidoost-Azië. Het eindigt ruim een decennium na de oorlog. Daartussenin volgen we Le Ly, gespeeld door Hiep Thi Le, een studente aan de Universiteit van Californië en geboren in Da Nang. Nog voordat de titels uitgerold zijn, is haar dorp verwoest (door Franse troepen) en weer opgebouwd. Dat belooft wat. Van Stone verwachten we veel aktie en drama.
Dat Heaven and earth vertelt over de oorlog vanuit het perspectief van een Vietnamese burger, betekent vooral dat het gaat om het drama dat zich in krappe cirkels om het individu ontwikkelt, dus om de martelingen door Zuidvietnamezen en Amerikanen, om het afscheid van broers die bij de Vietcong gaan, om de oorlog die het dorp raakt en om het vertrek uit het huis van ouders en voorouders. De ongelooflijke avonturen en ellende die Le Ly meemaakt, hebben, strikt in dramatische zin, maar weinig van doen met politiek en met de oorlog als fenomeen. Natuurlijk wordt aan de hand van Le Ly’s leven de vernietigende invloed van de oorlog op gezinnen, families, dorpen en het hele land gedemonstreerd. Het enkelvoudige perspectief van dat ene slachtoffer geeft haar verhaal echter, nogmaals: strikt in dramatische zin, een beperkt bereik.
Ook de derde acte van de film, als Le Ly met haar Amerikaanse man (Tommy Lee Jones) naar Amerika gaat, verbreedt het blikveld niet. In de cultuurschok en de zelfgekozen (maar wat heet kiezen) ballingschap zit, paradoxaal, Le Ly’s terugkeer al besloten.

Wonderbaarlijk
Heaven and earth is een verhaal over overleven en terugkeren, ook over verlies, pijn, vernedering en moed, maar niet over persoonlijke groei of over verandering van inzichten. Dat is gegeven het onderwerp ook niet verwonderlijk. Wat hadden Vietnamezen te leren van die oorlog? Heaven and earth laat zien hoe diep en veelvormig het leed is geweest van de Vietnamese bevolking. Hoe wonderbaarlijk sterk een mens kan zijn onder vreselijke omstandigheden. Thematisch rondt de film Stone’s Vietnam-drieluik sterk af. Maar als Born on the fourth of July dramatisch de sterkste en dus beste film van de drie is, is Heaven and earth de meest goede.

Huib Stam