Hamlet

Altijd al een sterke Hamlet willen zien? Shakespeare schreef dit stuk voor een camera. Kijk zelf maar.

“Een tijd van onrust. Theaters zijn voor altijd gesloten.” Zo begint deze filmversie van Hamlet die de humor, het theatrale en de gelaagdheid van Shakespeare’s tekst sterk naar voren brengt. Ian McKellen speelt opnieuw Hamlet onder regie van Sean Mathias, nadat ze in 2021 al samen een toneelversie maakten.

De humor zit meteen al in de eerste scène, want Hamlet staat voor een gesloten Theatre Royal en rammelt aan de deur om binnen te komen. Bovendien: een tijd van onrust omdat de theaters gesloten zijn? Misschien, maar dit is ook een knipoog naar zelfoverschatting. (Of niet natuurlijk: stel je voor dat er geen theater meer wordt gemaakt, geen fictie meer wordt geschreven, geen films meer worden gemaakt. Waar denken we dan nog over onszelf na? Op sociale media? In 140 tekens per anonieme belediging?)

Wanneer het Hamlet even later lukt om het theater binnen te komen via de artiesteningang, loopt hij niet naar het podium. Het hele theater, inclusief het dak waar Hamlet met Horatio en Marcellus de geest van Hamlets overleden vader ontmoet, inclusief de toiletten, de foyer en de trappenhuizen, zullen het podium zijn waarop deze Hamlet zich afspeelt.

Logisch, want Hamlet is voor een belangrijk deel meta-theater, waarin Shakespeare speelde met de ‘dramaturgie van het dagelijks leven’, zoals de Canadese socioloog Erving Goffman het ooit noemde, het uit de Renaissance stammende idee dat het leven een podium is en dat wij allemaal acteurs op dat podium zijn, die constant verschillende rollen spelen.

Maar het stuk gaat dieper. Hoewel Hamlet vaak met taal speelt – allemaal om te kunnen bewijzen dat zijn stiefvader Claudius zijn echte vader heeft vermoord om op de troon te komen en zijn moeder te trouwen – lijkt hij ambivalent over dat spelen van rollen. Het hele stuk door prijst hij oprechtheid boven bedrog, maar hij ‘speelt’ ook heel bewust verschillende rollen om iets van andere personages gedaan te krijgen of te weten te komen.

Waarom deze uitweiding? Omdat de nuances die het stuk zo rijk maken, dicht op de camera heel mooi zichtbaar en hoorbaar zijn, waar woorden gefluisterd kunnen worden en gezichten minutieus bekeken. Het is trouwens geen verrassing dat McKellen sterk speelt, maar het moet toch even opgemerkt. Juist dat gegroefde gezicht wil je van dichtbij zien wanneer Hamlet zich rechtstreeks tot de kijker richt.

Wanneer Claudius zich afvraagt wat boetedoening hem op zou kunnen leveren, doet hij dat in de spiegel van een kleedkamer. Een regiekeuze die benadrukt dat je niet kunt zeggen hoe oprecht de man is: repeteert hij de zinnen voor zichzelf als een of ander ritueel? Sust hij een knagend geweten? Of heeft hij echt spijt? Het komt in deze vorm allemaal sterker naar voren. Je zou bijna denken dat Shakespeare het stuk voor camera schreef.