HAMACA PARAGUAYA

hamaca paraguaya laat zich uittekenen als een plattegrond, met een misleidend overzicht als gevolg.

In de supermarkt of in de trein kan je soms ongegeneerd meeluisteren met kibbelende stelletjes. Het is met name een genoegen om bejaarde mensen aan het werk te horen — het is raadzaam weg te kijken, zodat je niet de indruk wekt hen te overhoren. Je beeldt je in dat ze tegen wil en dank vergroeid zijn met elkaar en loopt met een glimlach naar de kassa.
In hamaca paraguaya van Paz Encina lijkt de toeschouwer in een soortgelijke situatie terecht te zijn gekomen. Vanuit het bos komen twee oude mensen aan lopen; de man met strohoed en de vrouw met rietenmand. De een twijfelt of dit de juiste plek is, maar dan is de hangmat al tussen twee bomen gespannen en rest er niets dan te gaan zitten. De vrouw ergert zich aan een blaffende hond, waarop de man antwoordt dat zij alles onverdraaglijk vindt. Zou het gaan regenen? vraagt hij zich af.
hamaca paraguaya (zoiets als ‘Paraguayaanse hangmat’) is al minutenlang bezig en er is nog altijd niet van camerapositie gewisseld als het vermoeden dat we te maken hebben met een grondige studie van vastgeroest burgermanbestaan verdwijnt. Het weer, de hond, het gekibbel: het zijn eufemismen voor het gemis van hun zoon, die in de oorlog tegen Bolivia vecht.

Verbluffend
Nee, u heeft recentelijk niet iets over het hoofd gezien: de oorlog in hamaca paraguaya is de desastreuze Chaco-oorlog van 1932 tot 1935. Een oorlog, zoals zo velen, om grondstoffen. Regisseur Paz Encina laat de toeschouwer samen met Candida en Ramon een dag — 14 juni 1935 — wachten. En wachten doe je zwijgend. Het duurt namelijk even voordat je door hebt dat hun monden helemaal niet bewegen.
De vraag komt op of deze twee mensen alleen denken wat ze lijken te zeggen of gewoon geen woorden meer nodig hebben omdat ze elkaar zo goed begrijpen?
De film ontwikkelt zich formeel gezien geheel symmetrisch. Eerst is het echtpaar samen, daarna gaat Candida kleren wassen bij een nagenoeg opgedroogd stroompje en oogst Ramon zijn gewassen. Beide blijven in beeld met dezelfde camera-instellingen en hetzelfde aantal cuts. Maar hun gedachten lopen niet synchroon. Ramon klampt zich vast aan de hoop op de terugkeer van hun zoon, terwijl Candida alle hoop heeft laten varen. Ieder heeft zijn eigen manier om het wachten vol te houden. In de loop van het verhaal horen ze los van elkaar dingen over de oorlog en leren zo ook iets over het lot van hun zoon.
In haar speelfilmdebuut tovert Paz Encina een verbluffend eenvoudige constructie en daarmee een enorme complexiteit tevoorschijn. Vorm en inhoud vallen samen. Dat wordt zelden geëvenaard. Niks popliedje of mooi vergezicht om de aandacht vast te houden. Hier worden minimale middelen ingezet om het maximale te bereiken.
En over deze twee oude mensen stelt Encina een fascinerende vraag: hebben ze de teksten die we horen nooit echt gedacht of hebben ze die nooit echt tegen elkaar uitgesproken. En als ze die nooit hebben uitgesproken, verstonden ze elkaar dan, wisten ze wat de ander zei?

Asher Boersma