Fugue

Agnieszka Smoczyńska volgt haar feministische, carnavaleske zeemeerminhorrormusical The Lure op met ernstigere materie. Fugue is psychologische horror over een vrouw die haar rol in de samenleving heeft verworpen.

Eigenlijk lijkt Alicja (Gabriela Muskala), de hoofdpersoon van Fugue, veel op de moordende zeemeerminzussen uit Agnieszka Smoczyńska’s vorige film The Lure (2015). Ze hoort niet te bestaan, en toch verschijnt ze ineens in Warschau. Een monsterlijke verschijning: ze strompelt over een treinspoor, klimt een perron op, trekt haar jurkje omhoog en urineert naast de grijze forenzen van de Poolse hoofdstad. Twee jaar na dit incident keert ze terug naar haar familie, haast als levende dode. In zijn hoofd heeft haar man al afscheid van haar genomen en haar zoontje is doodsbang voor haar. Ze is unheimisch, ze hoort hier niet meer thuis.

Van de letterlijke zeemeermin naar de figuurlijke zombie: qua genrekenmerken heeft Fugue aardig wat overeenkomsten met The Lure. Maar de verschillen tussen de films, en de stappen die Smoczyńska als filmmaker maakt, zijn veel groter. The Lure was een feministische aanval op de kitscherige mannenwereld van post-Sovjet Polen. Fugue is een ernstige blik op rolpatronen die nog veel dieper in de samenleving verankerd zijn. Na haar onverklaarbare, twee jaar durende avontuur is Alicja geen moeder en geen echtgenote meer. Wat blijft er dan nog van haar over?

Dat je de verwarde, vervreemdende en soms ook vervelende Alicja blijft steunen komt door het intens sterke spel van Muskala, die ook het scenario van Fugue schreef. Zij verwerpt de rollen die een vrouw hoort aan te nemen in het patriarchaat en belandt zo in een filmisch tussenland. Zoals cultuurcriticus Mark Fisher ook al vroeg: bestaat er überhaupt leven na het patriarchaat? In de diepe dromen van Alicja, die meer over haar persoonlijkheid prijsgeven dan de oude foto’s op haar schouw, is ze levend begraven. In een korte terugval naar haar verwarde staat begint ze met blote vingers in de grond te graven.

Ondanks Muskala’s kille script blijft Fugue een levendige film, door het secure filmwerk van Smoczyńska en cameraman Jakub Kijowski (Floating Skyscrapers). Nadat Alicja zich een weg de grond in heeft proberen te graven, kijkt ze beschaamd naar haar bevuilde nagels. Deze aandacht voor details kenmerkt de hele film en zorgt voor scherpe observaties over de langzame herintegratie van Alicja in het familiesysteem. Levert dat een happy end op of drijft het haar langzaam weer tot escapistische waanzin? Smoczyńska weet die onzekerheid in Fugue voelbaar te maken. Wat de film zo macaber maakt is dat ze nooit prijsgeeft wat er met Alicja is gebeurd in die twee mysterieuze jaren. Ook zij kan zich geen leven na het patriarchaat voorstellen en precies dat maakt deze existentiële thriller zo verontrustend.