From the Journals of Jean Seberg en Jean Seberg – American Actress

Haar androgyne verschijning, politieke activiteiten en mysterieuze dood spraken altijd al tot de verbeelding, maar sinds kort lijkt er sprake van een heuse revival. De Amerikaanse actrice Jean Seberg is onderwerp van twee recent verschenen romans. Ook de Amerikaanse filmmaker Mark Rappaport en de Zwitserse gebroeders Dubini verdiepten zich in haar leven en presenteren twee zeer uiteenlopende documentaires. Wie was Jean Seberg?

Na haar optreden in Bonjour Tristesse (1958) van Otto Preminger werd Jean Seberg geroemd om haar onschuldige en tegelijkertijd erotische uitstraling. Het Franse filmtijdschrift Cahiers du Cinéma plaatste haar foto op de cover. Een nieuw type filmgodin was geboren, met haar androgyne uiterlijk een onwaarschijnlijk sekssymbool naast Marilyn Monroe.

Toch werd Seberg met haar rol als Patricia in Godards À bout de souffle een ‘pin-up voor cinefielen’ (Variety). Als de vrijgevochten Patricia werd ze voor jonge Franse vrouwen een symbool voor het opkomende feminisme. Velen van hen knipten hun haar à la Seberg.

Preminger koos haar als zeventienjarig meisje uit de achttienduizend meisjes voor de rol van Jeanne d’Arc in Saint Joan. De regisseur had zijn casting voor Jeanne zo groots opgezet dat het de zoektocht naar Scarlet O’Hara kon evenaren. Hoewel Seberg werd aangenomen vanwege haar natuurlijke eenvoud deed Preminger juist zijn best dit om zeep te helpen en haar te modelleren naar zijn opvattingen. Het kapsel dat Sebergs handelsmerk zou worden, was zijn idee. Preminger liet alle ‘oneffenheden’ weghalen, op één moedervlek op haar jukbeen na omdat deze hem zo fascineerde.

Volgens Seberg was Preminger zowel de meest charmante tafelheer als de meest sadistische regisseur. Hij schold haar uit, sloot haar op, kocht couture en liet haar onaangekondigd acteren voor journalisten. De jonge Franse regisseur François Moreuil, met wie Seberg zou trouwen, redde haar van Premingers schrikbewind en verkocht haar contract aan Columbia. Vervolgens onderhandelde Godard met de studio zodat zij in À bout de souffle kon spelen. Als Patricia verwierf Seberg internationale bekendheid. Het werd haar grootste en enige echte succes.

Afscheidsbrief
De gebroeders Donatello en Fosco Dubini trekken in Jean Seberg — American Actress een parallel tussen het einde van Godards film en de dood van Seberg. De eindscène van À bout de souffle, waarin Belmondo wordt vermoord, komt steeds terug in de documentaire en wordt afgewisseld met een achtervolging door het huidige Parijs. Het ontbindende lijk van de actrice werd in 1979 aangetroffen in een witte Renault een paar straten van haar huis.

Seberg dreigde aan het eind van haar leven regelmatig met zelfmoord. Ondanks een afscheidsbrief aan haar zoon geloven een aantal geïnterviewden in de film, net als haar inmiddels overleden ex-man Romain Gary, dat zij werd vermoord. Het verbazingwekkend hoge alcoholpercentage in haar bloed zou suggereren dat Seberg gedwongen was om de fatale dosis slaappillen in te nemen. Een normaal mens was in coma geraakt en had zeker geen auto kunnen rijden. Net als bij Marilyn Monroe zijn er signalen die richting FBI wijzen.

Dát de FBI Seberg in de gaten hield, was inmiddels al aan het licht gekomen. Terwijl Gary als diplomaat in 1968 aan de kant van regering De Gaulle stond, liet Seberg zich meevoeren op de liberale stroom van het moment. Terug in Amerika werd Seberg verliefd op Hakim Jamal, een zwarte activist die prat ging op zijn familiebanden met Malcolm X. Via hem kwam Seberg in contact met de militante Black Panther-beweging. Zij doneerde geld, opende haar huis en liet haar kelder gebruiken als opslag voor wapens. In de ogen van Gary zijn acteurs die hun naam aan een politiek doel verbinden exhibitionisten van de afgrijselijkste soort. Later schreef hij White Dog, een deels gefictionaliseerd verhaal over Sebergs activisme.

Om de actrice uit te schakelen, speelde de FBI de afgeluisterde telefoongesprekken door aan een columniste van Newsweek. Seberg zou een kind verwachten van een van de leiders van de Black Panther-beweging, in een tijd waarin gemengde relaties in Amerika nog algemeen werden beschouwd als seksueel pervers. Hoewel Gary en Seberg het proces tegen Newsweek wonnen, betekende de zaak het einde van Sebergs carrière in Amerika. Het dochtertje, wier vader overigens een Mexicaanse activist was, overleed twee dagen na de geboorte. Ook nadat zij gebroken had met de beweging doken voortvluchtige Black Panthers regelmatig op in haar leven en brachten daarmee de achtervolgingswaan terug.

Jean Seberg — American Actress is een conventionele documentaire die weliswaar het hele leven van de actrice bestrijkt, maar nergens diep op in gaat. Sebergs paranoia is minder verwonderlijk wanneer je deze binnen een grotere context plaatst. Toen de politieke en gewelddadige strijd tussen de Black Panthers en de FBI op zijn hoogtepunt was, zaaide de geheime dienst met behulp van infiltranten argwaan en verdeeldheid onder de activisten.

Een ander bezwaar bij de film is de afwezigheid van belangrijke personen uit Sebergs leven zoals haar zoon Diego, Godard en Amerikaanse tegenspelers. Je krijgt de indruk dat de regisseurs moeilijk toegang hadden tot boeiende personen. De keuze van filmfragmenten lijkt even arbitrair. Het perspectiefshot waarmee je vanuit de auto stukken door de film reist, lijkt, hoewel leuk gevonden, daardoor een noodgreep. Het leven van Seberg had meer uitgebuit kunnen worden. Seberg heeft een groot deel van haar leven heen en weer gereisd tussen Amerika en Frankrijk, tussen haar familie en haar drie Franse echtgenoten, tussen Hollywood en de Europese filmcultuur.

Vleeskleurige bodystocking
Terwijl de gebroeders Dubini blijven steken in de mystiek rond Seberg, probeert Mark Rappaport met From the Journals of Jean Seberg deze juist open te breken. Door haar rollen in Bonjour Tristesse en À bout de souffle werd Seberg in Amerika geassocieerd met pikante Franse films. De rollen die zij daarna kreeg aangeboden sloten hierbij aan. Hetzelfde geldt voor de gestoorde en neurotische vrouwen die zij na Lilith speelde.

Tegenspelers waren verbaasd over dit beeld wanneer zij Seberg ontmoetten. Bekenden zagen nog steeds niets meer dan het kleine meisje uit Iowa, in haar geboorteplaats werden haar films niet vertoond vanwege de vrijscènes. Niet dat ze iets zouden zien. Seberg acteerde alleen naakt mits zij een vleeskleurige bodystocking mocht dragen. Wat waarschijnlijk te verklaren is vanuit dezelfde puriteinse opvoeding.

Het is daarom te gemakkelijk om haar privéleven door te trekken naar haar filmrollen en vice versa. Seberg was in weinig opzichten de moderne vrouw waar men haar voor hield. Patricia vertelt in À bout de souffle onbekommerd aan Michel dat zij in verwachting is, zonder zich verder druk te maken over de toekomst. Met de martelgang van Ingrid Bergman voor ogen, hield Seberg haar eigen zwangerschap geheim voor de buitenwereld. Gary was net als Rossellini nog getrouwd. Ondanks haar vele affaires was Seberg waarschijnlijk eerder een vrouw die verliefd was op het verliefd zijn dan een nymfomane. Zelfs toen de mores aan het eind van de jaren zestig liberaler werden, gaf Seberg in een interview te kennen dat ze toch het liefst wilde trouwen.

De tegenstelling tussen werkelijkheid en de representatie in films wordt door Rappaport aan de orde gesteld. In From the Journals of Jean Seberg wordt Seberg gespeeld door Mary Beth Hurt, compleet met het korte kapsel en Patricia’s gestreepte truitje. Rappaports film is niet alleen een ‘fictionele autobiografie’, maar blikt ook vanuit de jaren negentig naar de sociaal-culturele context van de jaren zestig. Het is een humoristisch en slim commentaar op de filmgeschiedenis, die in deze visie de smeuïgheid heeft van een breed uitgemeten roddelrubriek. Aan de hand van de rollen die Seberg speelde, stelt Hurt vragen over de rol van vrouwen daarin. Waarom wordt bij vrouwen waanzin gekoppeld aan seksualiteit? Hoe komt het dat vrouwen trouwen met een regisseur en vervolgens zijn fantasieën op het doek uitspelen voor het oog van miljoenen andere mannen? Waarom moest Jane Fonda zich verantwoorden voor haar politieke activiteiten en niet voor haar leven als dom blondje?

De parade van talloze uiteenlopende filmfragmenten, van Carl Theodor Dreyers La passion de Jeanne d’Arc tot en met de aerobic-tapes van Jane Fonda, en visuele grappen zoals Kuleshov-effecten, maken From the Journals of Jean Seberg tot een feest voor filmliefhebbers. Wie Jean Seberg precies was, weet je ook na het zien van dit filmische essay nog steeds niet. Laat staan dat je te weten komt wie haar heeft vermoord. Eén ding is echter zeker: de geruchtenmachine der filmgeschiedenis had er heel anders uit gezien als Preminger de andere eindkandidate had gekozen voor Saint Joan. Zij heette Barbra Streisand.