FOURBI

Alain Tanner, de peetvader van de Zwitserse nouvelle vague, maakte zijn bekendste films in de politiek beladen jaren zeventig. Met zijn nieuwste film Fourbi onderzoekt hij de thema’s die hij al eerder in La salamandre (1971) verwerkte: burgerlijkheid, non-conformisme en de macht van de media. Tanners filmische aanpak blijkt anno 1997 echter zwaar verouderd.

Net als Michelangelo Antonioni is Tanner gefascineerd door communicatie — en vooral wat er op dat gebied mis kan gaan. Net als zijn tijdgenoten heeft de Zwitser de explosieve groei van de massamedia meegemaakt. Zet een camera aan en mensen doen de gekste dingen. Ouderwetse communicatie die traditiegetrouw verbaal en via menselijke warmte wordt overgedragen, kwijnt weg. Televisie suggereert realisme met een hoog geloofwaardigheidsgehalte. Als het op tv is geweest moet het wel waar zijn.

Grote sommen geld
In La salamandre interviewen een journalist en een romanschrijver een jonge vrouw die iemand heeft vermoord. Haar weigering om ook maar ergens serieus over te praten belemmert hun plan om een filmscenario over haar te schrijven. Het duo wordt gedwarsboomd door haar aanhoudende oppervlakkigheid. Fourbi toont Rosemonde, een brutale, wilde serveerster die haar levensverhaal voor veel geld aan een commercieel tv-station heeft verkocht. De producent huurt zijn oude schoolvriend Paul in, een filosofische romanschrijver die Rosemonde over de door haar gepleegde moord moet interviewen zodat hij een scenario kan schrijven voor het docudrama. Ook Rosemonde houdt zich op de vlakte en weigert haar verhaal te vertellen. Paul huurt vervolgens een actrice in die haar aan de praat moet krijgen. Deze Marie komt al een stuk verder, maar ook zij krijgt niet alles te horen.
Het is al snel duidelijk dat Tanner wil laten zien hoezeer grote sommen geld mensen kunnen veranderen. Hebzucht laat hen dingen tegen hun aard doen. Ook Rosemonde heeft een flink bedrag geïncasseerd, maar ze weigert te praten. Zij is de enige rebel. Wie anno 1997 nog durft te roepen dat geld vies is, heeft veel lef of is hopeloos blijven steken in de marxistische retoriek van de jaren zeventig. Helaas is bij Tanner het laatste het geval. Hij heeft in zoverre lef dat hij bij zijn radicale standpunten uit 1971 is gebleven. Maar hij schotelt de kijker weinig hedendaagse denkbeelden voor. Hij had personages kunnen creëren die hun geld in positieve zin gebruiken. Maar iedereen met een mobiele telefoon en dikke filofax is in zijn ogen automatisch fout.
Dit zwart-wit denken is Tanners grootste fout. Hij heeft niet gezien dat de grenzen zijn vervaagd in de jaren negentig. Waarschijnlijk heeft hij als laatste de opkomst van de yuppies in het vorige decennium meegekregen. Een hedendaagse yup kan eigenaar zijn van een milieu-bewust bedrijf, een interactief docudrama kan de massamedia weer terugbrengen bij de gewone man.

Veluwse braderie
Tanners onvermogen om iets over de huidige maatschappij te zeggen uit zich vreemd genoeg ook in de casting en art direction, twee vakgebieden in de filmwereld die meestal pas opvallen als ze óf heel spectaculair óf heel slecht zijn. De schrijver Paul moet in het scenario een snelle Don Juan zijn geweest, maar de acteur Jean-Quentin Chatelain is volkomen misplaatst. Zijn zwaarlijvigheid en guitige snoet zouden hem uitstekend van pas komen in een rol als Obelix. De Middeleuropese tuttigheid druipt van hem af, geholpen door de slechte haarcoupe, bont gekleurde bloesjes en zijden sportjacks die je mannen van middelbare leeftijd op een Veluwse braderie ziet dragen. Ook de andere acteurs zien er vreselijk duf uit: de tv-producent draagt zelfs zijn haar in een klein staartje.
Volgens de ‘Foreign Film Guide’ redde actrice Bulle Ogier haar nogal zwaar-theoretische personage in La salamandre. Hetzelfde gebeurt in Fourbi, waarin twee actrices de film behoeden voor een totale afgang. Vooral Karin Viard (Delicatessen, La haine) maakt van Rosemonde een onvoorspelbare, flamboyante vrouw van wie je je ogen niet kunt afhouden. Haar uitwisselingen met Marie (Cécile Tanner, vast Alains dochter want ze speelde al mee in diens bekendste werk Jonas qui aura 25 ans en l’an 2000 uit 1976) zijn zeker de moeite waard. Dankzij deze twee actrices is Fourbi geen draak van een film geworden. De film drijft op hun samenspel. Wie een filosofisch betoog over de hedendaagse audiovisuele media in de vorm van een speelfilm wil gieten, moet van goeden huize komen. Tanner heeft weliswaar alle papieren in huis, maar hij mist de visie. Een film als Fourbi slaagt alleen als het een universeel, tijdloos karakter heeft, of juist een specifieke, hedendaagse invalshoek. Maar met uitgeblust marxisme haalt Tanner het jaar 2000 niet.

Thessa Mooij