Following

De intrigerende Engelse film noir Following ontleent zijn titel aan een uit de hand gelopen gewoonte van een jonge man die zijn tijd doodt met het achtervolgen van mensen. Vervolgens belandt hij in een soort ‘donkere kamer van Damocles’, waarin voyeurisme en gezichtsbedrog hand in hand gaan.

Een van de leukste fantasieën is die waarin je je voorstelt dat de wereld slechts bestaat uit wat jij ziet; de omgeving om je heen is speciaal voor jou opgetrokken, als het decor van een theatervoorstelling. Als je je omdraait, is alles achter je gewoon opgehouden te bestaan. Het stripverhaal ‘De muren van Samaris’ van Schuiten en Peters neemt deze fantasie letterlijk, en toont de stad als één groot trompe-l’oeil, een gigantisch drogbeeld waarin de reiziger het spoor bijster raakt.

Er bestaat geen enkele zekerheid over hetgeen buiten je vijf zintuigen gebeurt, en ook de zintuigen zelf zijn ronduit onbetrouwbaar, zodat we gedwongen zijn om het grootste deel van de wereld te veronderstellen. Je neemt klakkeloos aan dat Antarctica bestaat, zonder er geweest te zijn. Je ziet twee plaatjes die wat met elkaar te maken lijken te hebben, en je vult zelf het verband tussen beiden in. Je moet je verbeeldingskracht wel gebruiken, anders wordt de wereld wel erg klein.

W.F. Hermans is groot geworden met het idee dat de wereld een chaos is en de werkelijkheid nimmer kenbaar. In Nooit meer slapen beklimt een jonge geoloog een vulkaan, en verbaast zich erover dat je slechts naar dat ene stukje grond voor je voeten aan het staren bent. Eenmaal op de top blijkt het uitzicht belemmerd door een mistbank. Ook in De donkere kamer van Damocles is de perceptie van de werkelijkheid zo troebel als een moeras. Hoofdpersoon Osewoudt is ervan overtuigd dat zijn leven met dat van een NSB-er is verstrengeld, hij staat zelfs met hem op de foto, maar na de oorlog worden de gebeurtenissen door de buitenwereld net wat anders geïnterpreteerd, zodat alles wat Osewoudt denkt te hebben meegemaakt, niet meer te bewijzen is.

Schaduwen
Following, het debuut van de 27-jarige Engelsman Christopher Nolan, doet qua thematiek sterk denken aan De donkere kamer van Damocles. Als een moderne film noir laveert het tussen feit en illusie, waarbij de kijker flink op het verkeerde been wordt gezet. ‘Niets is wat het lijkt’ is ondertussen een van de meest clichématige omschrijvingen geworden van thrillers en film noirs, maar Following bewijst dat deze uitspraak wel degelijk in een nieuw jasje kan worden gestoken.

De film ontleent zijn titel aan een uit de hand gelopen gewoonte van hoofdpersoon Bill, een jonge, ietwat sjofele werkloze die zijn tijd doodt met het achtervolgen van mensen. Hij is geen opdringerige stalker, hij is iemand die er genoegen aan beleeft, net als velen van ons, om gesprekken in de bus af te luisteren, en vervolgens zo nieuwsgierig raakt dat hij iemand achternaloopt. Als een echte vakman houdt Bill er zelfs een code op na. Kies altijd willekeurig een vreemdeling, volg nooit vrouwen als het donker is, en volg nooit iemand twee keer. Deze laatste regel is volgens hem het belangrijkste, en het zal de eerste zijn die hij breekt.

Als hij betrapt wordt in zijn tweede, opvallende poging iemand te schaduwen, blijkt zijn doelwit een inbreker te zijn, die zelf ook behoorlijk voyeuristisch is ingesteld. Bill wordt door hem op sleeptouw genomen tijdens zijn klusjes, waarbij het eigenlijke doel niet het stelen van de inboedel blijkt te zijn. Liever snuffelen ze in dozen met persoonlijke spulletjes om daaruit af te leiden wat voor mensen er wonen. Of ze stelen een slipje om dat in een ander huis achter te laten, om zo een echtelijke ruzie uit te lokken tussen mensen die ze nooit zullen kennen.

Schrammen
In Following wordt een complex spel gespeeld met het kijken en bekeken worden. De film opent met een scène waarin Bill aan een politieman verslag doet van de gebeurtenissen, zodat er al een vermoeden ontstaat dat voyeur Bill zelf niet langer meer onzichtbaar door het leven kon gaan.

Tegelijkertijd is dit een klasssieke film noir-opening, maar gelukkig probeert Following op geen enkele manier een broeierige jaren veertig-sfeer na te bootsen, zoals in zoveel neo noir-pastiches is gebeurd. De femme fatale ontbreekt niet, maar ook zij speelt geen stereotiepe rol. De sfeer is kalm, op het ijzige af. Die kalmte blijkt echter schijn. De spanning wordt slim opgebouwd door Bill in intrigerende flash-forwards te tonen, als zijn haar is afgeknipt en hij met schrammen is bedekt. Beetje bij beetje wordt de oorzaak ontvouwd.

Het is een ingewikkelde constructie, die soms wat geforceerd aandoet, maar wel voor een groot deel bijdraagt aan de originaliteit van de film. De regisseur moest al zijn inventiviteit wel uit de kast halen, want Following werd voor het no budget-bedrag van 6.000 dollar op zijn vrije zaterdagen gedraaid. Het is van geen belang voor het resultaat, want Following is los van deze wetenswaardigheden een film die opvalt, en weer een flinke emmer troebel water in het moeras gooit.

Hong Kong
In het Filmmuseum in Amsterdam wordt Following voorafgegaan door Hong Kong (HKG), een sublieme korte documentaire van Gerard Holthuis, waarin vliegtuigen dwars door de straten van Hongkong lijken te vliegen. Als een soort trage walvissen zoemen ze voorbij — erg dichtbij, doordat Holthuis elk shot met een verbluffend oog voor compositie heeft samengesteld. De vliegtuigen hebben monsterlijke proporties aangenomen, maar de stad blijft er schijnbaar achteloos onder. Hongkong wordt voorgesteld als een stad die de eigenschap heeft om alle vreemde elementen gewoonweg op te zuigen, wat ook blijkt uit het shot waarin grafzerken door een perspectieftruc amper te onderscheiden zijn van de wolkenkrabbers op de achtergrond. Alleen deze film is al een reisje naar het Filmmuseum waard.