FAREWELL

Het is een liefdesgeschiedenis waar Hollywood zijn vingers bij af zou likken. Het luchtschip lijkt weggevlogen uit een sciencefictionfilm, maar de ruïnes van Europa zijn echt.

Even kalm en zelfverzekerd als de zeppelin koerst Ditteke Mensink met farewell tussen documentaire en fictie door. Hoofdpersoon is de Engelse journaliste Lady Grace Drummond-Hay, een jonge weduwe die in augustus 1929 als enige vrouw aan boord stapte van de Graf Zeppelin, het eerste luchtschip dat rond de wereld vloog. Onder de passagiers was ook Karl von Wiegand, een oudere getrouwde collega. De liefdesgeschiedenis die Mensink bij dit historische materiaal bedacht bleek vervolgens ook echt te hebben bestaan.
Het lijkt bijna onmogelijk om zo’n romantisch avontuur in elkaar te zetten met louter archiefmateriaal. Dat het toch is gelukt is mag een klein wonder heten. De basis voor deze tamelijk unieke productie werd gelegd door het speurwerk van beeldresearcher Gerard Nijssen, die vijftien jaar geleden al opnamen van luchtschepen verzamelde en ook met het idee voor de film kwam. De prachtig gemonteerde beelden zijn op zich al fascinerend, maar komen pas echt tot leven door de als voice over uitgesproken dagboekfragmenten van Lady Grace. Deze door Mensink geschreven tekst is deels fictief, deels gebaseerd op de teruggevonden liefdesbrieven van Drummond-Hay aan Von Wiegand.

Slagvelden
Met deze ontboezemingen wordt niet alleen het uit veel verschillende bronnen afkomstige beeldmateriaal aan elkaar geknoopt. Het maakt ook dat farewell een emotionele lading krijgt die de ervaring van een speelfilm benadert. Zo ontstaat het paradoxale effect dat dit fictieve element juist bijdraagt aan een zeer sterke sensatie van realisme. We beleven het veel echter dan doorgaans met archiefbeelden mogelijk is.
farewell is een tijdmachine die je terugbrengt naar die bruisende jaren twintig. Ademloos blijf je maar kijken naar dat sciencefictionachtige luchtschip, die feestende mensen, de straatbeelden van New York en naar de zwoegende arbeiders die de zeppelin naar de vertrekplaats slepen. Een symbolisch beeld in een film die niet alleen over een liefdeskoppel en een luchtschip gaat, maar bovenal laat zien hoe de wereld er op dat moment voor staat.
De luchtreis is een initiatief van het Amerikaanse krantenconcern van William Randolph Hearst. De expeditie benadrukt de vriendschap tussen Amerika en Duitsland, maar moet wel, tot spijt van de Duitsers, beginnen in New York en niet in Friedrichshafen, de thuisbasis van de Graf Zeppelin. Het luchtschip zelf is een symbool van optimisme en technologische vooruitgang. Niemand vermoedt nog dat over twee maanden de beurs zal instorten.
Toch broeit er onrust. Wanneer het gezelschap over Europa vliegt worden kransen afgeworpen boven de nog verse slagvelden van Ieper en Verdun. Vanuit de lucht zien we de ruïnes als verse wonden van de oorlog — weinig bekende beelden die ook nu nog indruk maken. Terwijl Drummond-Hay en Von Wiegand worstelen met hun gevoelens en het luchtschip gevaarlijke bergen en stormen trotseert koersen we over het roerige Berlijn en de strafkampen van Stalin. De liefdesaffaire dient als opstapje naar een veelomvattend tijdsbeeld van een wereld aan de vooravond van grote veranderingen. Maar wel weer geheel in stijl afgrond met een ontroerende persoonlijke slotnoot van Von Wiegand.

Leo Bankersen