FAIRUZ — WE HIELDEN ZOVEEL VAN MEKAAR

Aan de hand van de grootste zangeres van het Arabische levenslied, graaft documentairemaker Jack Janssen in het verleden van Beiroet. Fairuz — we hielden zoveel van mekaar, is een gevoelig filmisch portret van een beschadigde generatie.

"Geschiedkundig gezien was Beiroet er eerder, maar voor mij was het Fairuz." Regisseur Jack Janssen (43) vertelt hoe zijn idee voor een documentaire over de legendarische vertolkster van het Arabische levenslied werd geboren. "Eind jaren ’80 was ik op de Westbank voor een documentaire over het dagelijks leven van de Palestijnen. Ik zag er kale kamertjes waarin niets hing, behalve een uit de krant gescheurde foto van Fairuz. Vervolgens hoorde ik haar muziek op van die contrabande bandjes. Rond 2000, ten tijde van de tweede intifadah, kreeg ik het idee er iets mee te doen. De tegenstellingen tussen de islamitische en de westerse wereld zijn sindsdien alleen maar dichterbij gekomen: de vliegtuigen die ik in september 2001 op tv in gebouwen zag verdwijnen, de ophef hier rond Fortuyn vorig jaar."
Die tegenstellingen verscheurden Beiroet in de jaren ’70. Maar alle elkaar naar het leven staande partijen — moslim of christen, linkse of rechtse rebel — vonden tijdens de Libanese burgeroorlog troost bij dezelfde vrouw: Fairuz, aan wie mythische proporties worden toegekend. Ze vormt de sleutel tot het gevoelsleven en de geschiedenis van de inwoners van Beiroet. In de film vertelt een man hoe de gedachte aan haar muziek hem martelingen hielp doorstaan. Een taxichauffeur, die onderweg haar platen draait, houdt de hopeloosheid niet meer uit: hij overweegt emigratie of zelfmoord. Janssen toont hordes oude foto’s met haar portret voor hij de engelachtige zangeres in bewegende beelden tot leven laat komen.
Janssen: "Dat eindshot heeft ze me zelf gegeven. Het is een live-opname van de eerste vertolking ooit van ‘Sabah wu masa’ (‘ochtend en avond’). Fairuz leeft totaal afgesloten van de buitenwereld, geeft nooit interviews. Het heeft me een jaar gekost om uiteindelijk bij de diva, een piepklein vrouwtje van 70 jaar, op de bank te belanden. Ik liet haar de montage zien van wat ik had gemaakt en ze was enthousiast. ‘Dit zal de mensen beroeren’, zei ze."

Fitnessapparaten
Dat Fairuz niet groter wordt uitgebracht, vindt Janssen jammer. Sinds het Filmfonds haar beleid veranderde, zit zelfs een 35mm-print voor festivals er niet meer in. Janssen: "Dat er rekening wordt gehouden met technische ontwikkelingen is natuurlijk prachtig, maar dat juist het Filmfonds daarop vooruit loopt, vind ik curieus. Artistieke films die niet bij voorbaat een groot publiek aanspreken, schieten er nu bij in."
Misschien dat de film na de verplichte twee screenings nog wat langer de kans krijgt in de DocuZone-bioscopen. Mogelijk trekt Fairuz zelfs een nieuwe groep als publiek. Janssen: "De gemiddelde Nederlander kent Fairuz niet, maar noem haar naam tegen iemand met een Arabische achtergrond en hij begint te stralen." De ontmoetingen met de Libanezen zijn Janssen alleszins meegevallen. "Vooraf weet je niet hoe de mensen zijn, wat cultureel geaccepteerd is, hoe ze zich gedragen. Het is me meegevallen wat ik allemaal kon doen: dat die sluipschutter wilde vertellen over zijn rol in de oorlog, en dat ik die vrouw op haar fitnessapparaten mocht filmen. Als ze het niet voor mij deden, dan deden ze het wel voor Fairuz."

Karin Wolfs