EL PERRO NEGRO

De filmarchieven zijn nog lang niet uitgeput, bewijst ook Péter Fórgacs met zijn uit found footage samengestelde reconstructie van de Spaanse Burgeroorlog, El perro negro. Ogen als vergrootglazen.

De Hongaarse filmmaker Péter Fórgacs (1950) werkt al zo’n tien jaar vanuit Nederland waar hij met steun van de VPRO en producent Lumen Film een oeuvre opbouwt van films en beelden die niet de zijne zijn. Hij vond ze in archieven in Nederland (The maelstrom, 1997, samengesteld uit de amateurfilmcollectie van Seyss-Inquart), Hongarije (The Danube exodus, 1998) en Griekenland (Angelo’s film, 1999), om een aantal recente voorbeelden te noemen, en nu voor El perro negro in Spanje.
El perro negro beleeft zijn wereldpremière slechts enkele weken nadat in Madrid het laatste standbeeld van Franco uit het straatbeeld is weggehaald. Ik weet niet wat meer verbazing wekt: dat er daar ergens nog een beeld van de generaal stond, vergeten, min of meer expres, doodgezwegen of stiekem nog vereerd? Of dat het nu opeens belangrijk genoeg was om het beeld daar weg te halen. Natuurlijk: standbeelden van dictators en tirannen horen niet in de openbare ruimte thuis — en zeker niet in samenlevingen die hen al lang niet meer officieel vereren. Aan de andere kant: het is nu al zo lang (65 jaar) geleden dat de Spaanse Burgeroorlog is afgelopen en iets korter (30 jaar) dat de generalísimo overleed. De geschiedenis heeft gelijk gekregen. Waarom zouden we haar zodanig polijsten en oppoetsen dat we haar daarmee richting vergetelheid dirigeren?
Waarom mag er op de Karl Marx Allee in Oost-Berlijn geen buste van de communistische inspirator prijken? Omdat hij het fout had? Of omdat beelden verwarrender zijn dan namen?
Waarom is er op straat geen ruimte voor de littekens van de geschiedenis? Omdat we de geschiedenis niet meer kennen?
Omdat de vragen al taboe zijn?

Schoenpunt
Péter Fórgacs maakt films met littekens. Films met het stof van de geschiedenis er nog op. Films zonder standbeelden en hoogwaardigheidsbekleders, maar films waarin schapen worden geschoren en een spin langdurig op een schoenpunt balanceert, de camera een kogelgat in iemands wang ziet, een verbrande typemachine of dansende dwerg terwijl in de verte dictator Miguel Primo de Riviera spreekt. Omdat giganten soms dwergen zijn en de tragische absurditeiten van de geschiedenis even ziekelijk als de St. Vitus-dans. Films tegen het vergeten.
El perro negro reconstrueert met behulp van het amateurfilmmateriaal van Joan Slavans i Pierra, de zoon van een welgestelde Catalaanse grootindustrieel, en de Madrileense student José Ernesto Diaz Noriega de jaren van de Spaanse Burgeroorlog en de opkomst van generaal Franco. Vertelstemmen melden feiten en citeren brieven, dagboeken, getuigenissen. Het is bijna angstaanjagend hoe profetisch scherp deze woorden en noodkreten uit een verwarrende tijd nu zijn.
Net als de efemere beelden: vensters op heden én verleden.
In de montage koos Fórgacs ervoor om ook de ogen van de passanten en de vergeten bijrolspelers van de geschiedenis van dat soort vergrootglazen te laten zijn. Vaak kijken zij even richting camera en worden zij door hem in een freeze frame gevangen. Zo wissel je 60 jaar later een blik van verstandhouding met een dode soldaat.
Was hij een goeie of een slechte? Wat was zijn naam? Had hij mooie ogen of zijn ze alleen maar groot van verbazing dat iemand uit een andere eeuw nog naar hem kijkt?
In de verte klinkt een gedicht van Féderico Garcia Lorca, vol ogen, zoals de poëzie van deze in de Spaanse Burgeroorlog geëxecuteerde dichter vol ogen zat. Schaduwen vallen over hun wimpers.
Je knippert. En er is een eeuw niet voorbij gegaan.

Dana Linssen