EL CIELO GIRA
Tigers on tour: Aanslag op de zintuigen
De Tigers on tour bestaan dit jaar uit een documentaire over een Baskisch gehucht (El cielo gira), Russisch filmterrorisme (4) en een intrigerende politieke thriller (Spying cam).
Het is al jaren kwakkelen met de Tigercompetitie, die steevast tegen beter weten in wordt gepropageerd als het vlaggenschip van het Filmfestival Rotterdam. In de Filmdagkrant in Rotterdam deelden dertien critici uit binnen- en buitenland kruisjes uit aan de Tigerfilms, volgens de systematiek van de vaste rubriek Mijn mening. De cijfers waren niet mals: van de veertien kandidaten scoorden er slechts vijf boven de drie kruisjes, wat ‘redelijk’ betekent. De gemiddelde score van de competitie kwam uit op een povere 2,46 op een schaal van nul tot vijf.
Wel gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat de competitie door het Rotterdamse publiek positiever werd gewaardeerd. Bezoekers vonden de films gemiddeld 3,5 punten waard op een schaal van 1 tot 5. Als het aan datzelfde publiek had gelegen waren de reeds door Nederlandse distributeurs aangekochte titels Hawaii, Oslo en Paradise girls er met de Tiger Awards vandoor gegaan, vergezeld door de Vietnamees-exotische edelkitsch van The bride of silence. De uit filmprofessionals samengestelde Tiger-jury maakte een andere keuze.
Buzz
Dat de film 4, het eigenzinnige debuut van de Rus Ilya Khrzhanovsky, een prijs zou gaan winnen stond al gauw vast: het was een van de weinige films die zoiets als een festival-buzz wist op te wekken. De echte festivalhoppers waren er overigens als de kippen bij om te melden dat de plotloze film reeds in Venetië te zien was geweest. Of Rotterdam nou de primeur had of niet, de openingsscène sloeg letterlijk in als een bom. Het verdient de voorkeur om je door de scène te laten verrassen, maar we kunnen wel vast verklappen dat je in de filmwereld van Khrzhanovsky maar beter geen hond kunt zijn.
Als mens kom je er bij de zwartgallige Rus trouwens ook niet al te best vanaf. De absurdistische kroegdiscussie die eenderde van de film beslaat staat in het teken van samenzweringen, grootschalige leugens en georganiseerd bedrog. Na de fraai gestileerde barscène verandert de film compleet van toon. Na een oncomfortabele treinreis waarin de slechte tafelmanieren van het Russische volk breed worden uitgemeten belandt de vrouwelijke hoofdpersoon in een aggenebbisj gehucht. Een begrafenis met bovenmatige wodkaconsumptie ontaardt in een luidruchtig staaltje Publikumsbeschimpfung. Zowel met de chaotische beeldenbrij als met de irritatie opwekkende soundtrack pleegt Khrzhanovsky moedwillig een aanslag op de zintuigen. Je zou het een moedig staaltje cinematografie kunnen noemen, maar in mijn ogen en oren was het vooral een pregnante vorm van filmterrorisme.
Demotape
Behalve de aanzwellende herrie van 4 bleek de jury ook waardering te kunnen opbrengen voor stilte. In de documentaire El cielo gira keert Mercedes Alvarez terug naar haar geboortegrond in Baskenland. Aan de hand van de vier seizoenen portretteert ze het overgebleven handjevol bewoners. Het resultaat is een meditatieve film die van de kijker eist dat hij zich overgeeft aan een ander ritme. Het is denkbaar dat El cielo gira ook mij voor even had kunnen wegrukken uit het jachtige westerse bestaan. Maar dan had de film wel op 35mm geschoten moeten zijn, in plaats van op diepte en contrast ontberende video. Het is sowieso een bedenkelijke tendens dat een festival als Rotterdam zoveel onooglijk digitaal videomateriaal programmeert — zeker de helft van de Tigerkandidaten was op video geschoten. In zijn huidige vorm is El cielo gira niet meer dan een veelbelovende demotape. Het is jammer dat Alvarez niet de kans heeft gekregen om een echte film te maken van haar bedachtzame ode aan haar geboortedorp.
Zweterige hotelkamer
De derde Tiger Award ging naar Nemmeno il destino, maar omdat dit Italiaanse adolescentendrama al regulier in roulatie gaat vulde men het tourneeprogramma aan met Spying cam, die door de internationale persjury werd bekroond met de FIPRESCI Award. Het Zuid-Koreaanse kamerspel van debutant Whang Cheol-Mean werd net als El cielo gira op video gedraaid, maar in dit geval dient het medium een doel. In de film draait het om mensen die elkaar op allerlei verschillende wijzen bespioneren, bekijken en beloeren. De twee mannen die enkele dagen lang een zweterige hotelkamer delen ontdekken bijvoorbeeld een gat in de muur, waardoor ze de seksuele escapades van hun hitsige buren kunnen volgen. Daarnaast heeft een van hen een videocamera waarmee hij voortdurend opnamen maakt. En dan is er ook nog de vraag wie de hoofdpersonen eigenlijk in de gaten houdt. Spying cam ontpopt zich namelijk als een intrigerende politieke thriller, die akelige totalitaire trekjes in de Zuid-Koreaanse maatschappij openbaart. De claustrofobische vertelling speelt zich grotendeels af in dezelfde hotelkamer, waarbij Whang zich bewijst als een meester op de vierkante meter. De twee mannen, die voortdurend in een iets andere machtsverhouding tot elkaar staan, geven zich uit verveling over aan het ensceneren van scènes uit Dostojevski’s Misdaad en straf. Het levert prachtige miniatuurtjes op waarin politiek commentaar, acteerplezier en een subtiel gevoel voor humor op onnavolgbare wijze samenkomen.
Fritz de Jong