Do the Right Thing

Zwarte Amerikaanse filmmakers zijn de laatste tien jaar geen onbekend verschijnsel meer. Via met name filmfestivals in West-Europa vonden zij – net als de blanke independents – de kracht om door te gaan en eigen organisaties op te bouwen, die hun kansen op de Amerikaanse markt moeten verbeteren. Inmiddels bestaat er een omvangrijke groep zwarte cineasten, die zich door inhoud en vormgeving met succes distanciëren van het beeld dat Hollywood geeft van het leven en de ideeënwereld van zwarte Amerikanen. Dat zijn of beelden zoals blanken ze voorstellen, of door zwarten gemaakte beelden die aansluiten bij het blanke verwachtingspatroon. Spike Lee is wars van beide. Hij trekt nu al een aantal jaren zijn spoor door het Amerikaanse filmlandschap en roept daar met zijn nieuwste film Do the Right Thing heftige controverses op.

Do the Right Thing speelt zich af op de heetste dag van het jaar in Brooklyn, New York. Na een krachtig intro, waarbij Rosie Perez heftig danst op de song ‘Fight the Power’ en de titels van de film voorbijflitsen, wekt Radio We-L-O-V-E de bewoners van het blok Bed-Stuy en verwelkomt de nieuwe dag. Regisseur Spike Lee introduceert in zijn film de belangrijkste personages. Mookie (een rol van hemzelf), Radio Raheem (de man met de enorme ghettoblaster), Da Mayor en Mother Sister, de relschopper Buggin Out en de Italiaanse pizzeria-eigenaar Sal (Danny Aiello) en zijn twee zonen.

De gebeurtenissen in Do the Right Thing spelen zich af rond de pizzatent, die Sal al vijfentwintig jaar runt in de zwarte woonwijk. Mookie is de bezorger, die van zoon Pino regelmatig de grofste racistische opmerkingen naar zijn hoofd geslingerd krijgt. De problemen beginnen concreet, nadat Buggin Out van Sal eist dat op zijn Wall of Fame naast Italiaans-Amerikaanse sterren als De Niro, Travolta en Sinatra ook zwarte beroemdheden opgehangen worden. Sal weigert en wijst hem de deur. Buggin Outs poging de buurtbewoners aan te zetten tot een boycot van de pizzeria lopen op niets uit, maar zijn gedram werkt wel mee aan het creëren van een atmosfeer die op het eind van de dag een dramatisch hoogtepunt zal vinden.

Het verlopen van de tijd is de belangrijkste houvast, die Lee zijn publiek gedurende het grootste gedeelte van Do the Right Thing geeft. Zijn film heeft geen pakkende intrige die je van begin tot eind aan je stoel kluistert, maar heeft meer weg van een zeer opgerekte videoclip, die telkens weer nieuwe ingrediënten – in uiteenlopende stijlen – aandraagt. Schots en scheef monteert hij talloze voorvalletjes van zijn vele, uiterst levendige personages door elkaar, waarop soms commentaar geleverd wordt door drie oudere mannen die onder een parasolletje zitten, door de (wijze) opa en oma van de buurt, Da Mayor en Mother Sister en door de man van WE-L-O-V-E-radio.

Vuilnisbak
Op deze manier toont Lee het drukke straatbeeld in zijn eigen woonwijk, waar inmiddels ook Puertoricanen wonen, waar de eerste Koreanen een kleine supermarkt bezitten en waar de eerste blanke yup een woning heeft betrokken. Lee filmt dit alles vanuit een zwart standpunt. Want niet alleen de Italianen, maar ook de nieuwe bevolkingsgroepen kunnen te horen krijgen hoe er over hen gedacht wordt.

Lee laat deze wirwar van vooroordelen en voorvallen uiteindelijk uitlopen op een fikse rel. Nadat kort voor sluitingstijd Radio Raheem met Buggin Outs in de pizzeria nog iets willen bestellen, maar weigeren de volumeknop van de ghettoblaster iets terug te draaien, wordt het Sal allemaal teveel. Met een honkbalknuppel slaat hij de muziekmachine aan gruzelementen, waarna hijzelf bijna gemolesteerd wordt. De inmiddels gealarmeerde politie rekent de twee relschoppers in, maar daarbij verliest Radio Raheem het leven. Verslagenheid alom, maar dan neemt Mookie het initiatief. Hij mietert een lege vuilnisbak door de ruit van de pizzeria, waarna deze geplunderd wordt en geheel uitbrandt. De volgende morgen eist hij bij Sal, die teneergeslagen op de rokende puinhopen is achtergebleven, zijn salaris op.

Het is met name de gewelddadige wending in Do the Right Thing, die onder andere in The Village Voice al tot een heftige polemiek tussen voor- en tegenstanders heeft geleid. Terwijl in het nummer van 20 juni jl. Thulani Davis Spike Lee de hemel inprijst vanwege zijn frisse aanpak van de harde feiten, noemt Stanley Crouch hem een regelrechte “Afro-Fascist”, die geheel voldoet aan de omschrijving die Susan Sontag gaf van Lenie Riefenstahls “fascinerende fascisme”.

Als het Spike Lee erom te doen is het absurde van racisme aan de kaak te stellen, dan is hem dat in Amerika in ieder geval al gelukt. Waar hij in deze discussie over het aanwenden van geweld zelf staat, maakt hij niet geheel duidelijk. Wie niet meteen wegloopt bij het laatste filmbeeld, wordt door hem namelijk nog getrakteerd op twee citaten: één van Martin Luther King, die geweldloosheid predikt, een tweede van Malcolm X, die geweld in het geval van zelfverdediging synoniem stelt aan “intelligentie”.

Blijft het feit dat Lee in de persoon van Mookie wel het sein geeft voor het platbranden van de pizzeria. In een begeleidend commentaar bij de film zegt Lee dat er geen ‘Amerikanen’ bestaan, maar vele verschillende bevolkingsgroepen. Hij wil dat er gepraat wordt over de problemen, die het leven van verschillende groepen naast elkaar met zich meebrengt. Dat laatste zou ook in Nederland geen overbodige luxe zijn. Do the Right Thing is er een aardige aanleiding toe.