Die neue Zeit

Het is geen nieuws dat veel vrouwen weggepoetst zijn uit de kunstgeschiedenis. Dat geldt ook voor de geschiedenis van het Bauhaus, de opleiding die in 1919 de oude wereld dood verklaarde en moderne architectuur en kunst bepleitte. De zesdelige Duitse tv-serie Die neue Zeit kijkt er nu eens niet naar door de ogen van de beroemde Bauhaus-mannen, maar van de vrouwen in deze kunstopleiding

“Iedereen wordt zonder uitzondering geaccepteerd als student, ongeacht leeftijd en gender, als de Raad van Meesters vindt dat hij of zij genoeg talent heeft.” Aldus architect en Bauhaus-oprichter Walter Gropius in 1919 in het oprichtingsmanifest. Een kunstopleiding die geen onderscheid maakte tussen mannen en vrouwen was in die tijd een revolutionaire daad. De boodschap kwam over bij vrouwen, want in haar eerste semester telde Bauhaus meer vrouwelijke dan mannelijke studenten.

Fijn, maar de zesdelige Duitse serie Die neue Zeit laat zien dat er desondanks van gelijkwaardigheid geen sprake was. Bij Gropius (August Diehl) en de docenten lag een kloof tussen hun progressieve opvattingen over mannen en vrouwen en hun patriarchale gedrag. De serie illustreert dat aan de hand van een (fictief) interview van een journaliste van Vanity Fair in 1963 met de dan tachtigjarige Gropius, die in de jaren dertig nazi-Duitsland verliet en zich in Amerika vestigde, waar hij hoogleraar werd aan Harvard. De journaliste wil van Gropius niet het traditionele avant-garde-heldenverhaal over Bauhaus horen, maar weten hoe het er zat met de verhouding tussen mannen en vrouwen. Ze is vooral geïnteresseerd in de liefdesrelatie van Gropius in die tijd met studente Dörte Helm. De bejaarde man ontwijkt de vragen, maar de journaliste geeft niet op.

Als kijker zien we in flashbacks hoe het Bauhaus in Weimar werd opgericht door rebelse jongeren, met Gropius aan het hoofd. Weg met de verstofte oude kunstopvattingen, leve de moderniteit! Dat ging niet zonder slag of stoot. Onder aanvoering van een barones bindt de conservatieve elite in Weimar de strijd aan met de nieuwlichters. Moet die vrijgevochten bende, die soms naakt gaat zwemmen in een meertje, een kunstopleiding voorstellen? Ook antisemitisme speelt een rol. Joodse kunstenaars worden ervan verdacht de traditionele Duitse waarden en samenleving om zeep te willen brengen. Het leidt tot de eis om alle Joodse en buitenlandse studenten van school te sturen.

Deze geschiedenis is bekend, maar bijzonder is dat we in Die neue Zeit naar de turbulente oprichting en strijd in en om het Bauhaus kijken vanuit het perspectief van studente Dörte Helm (Anna Maria Mühe). De dochter van een classicus in Rostock was 21 toen ze op het Bauhaus kwam en zich vol overgave mengde in de bevrijdende en opwindende sfeer. Maar al snel merkt ze dat niet alles is wat het lijkt. Een van de docenten, Johannes Itten, gedraagt zich als een goeroe en schept er plezier in om vooral vrouwelijke studenten de grond in te boren. Helms tekeningen en schilderijen noemt hij het werk ‘van een getraind aapje’.

Ingewikkeld wordt het als Gropius, die toen getrouwd was met Mahlers weduwe Alma, een liefdesrelatie begint met Helm. Het kost hem als man tegen wie studenten huizenhoog opkijken weinig moeite om de vijftien jaar jongere studente het bed in te krijgen. De relatie biedt Die neue Zeit-scenarist en regisseur Lars Kraume, die eerder met Der Staat gegen Fritz Bauer (2015) zijn interesse in de Duitse geschiedenis bewees, de kans om de ook in het Bauhaus dominante patriarchale verhoudingen te laten zien. De serie toont de pijnlijke kloof tussen de opvattingen van de Bauhaus-mannen over vrouwen en hun daadwerkelijke gedrag. Ook in het Bauhaus heerst volgens Alma Mahler een dubbele standaard: “Mannen met veel vrouwen noemen we ridders, vrouwen met veel mannen sletten.” Helm wordt er het slachtoffer van.

Er is wel een probleem: er is geen historisch bewijs van een liefdesrelatie tussen Gropius en Helm. In interviews erkent Kraume het: “Zij (Gropius en Helm) werden verdacht van een liefdesrelatie, die natuurlijk verboden was, omdat hij de directeur en zij een student was. Maar er was geen bewijs van een affaire.” Dat behalve de onbewijsbare affaire volgens Kraume alles waarheidsgetrouw is in de serie klinkt iets te makkelijk, want de relatie is de kapstok waaraan veel dramatische verwikkelingen worden opgehangen. De eeuwig vraag bij historische series hoever makers in het fictionaliseren van het verleden mogen gaan doemt ook hier weer op.

Wie die vraag los laat, ziet in Die neue Zeit een meeslepende serie over de eerste jaren van het Bauhaus. De vrijgevochtenheid en rebellie ogen aanstekelijk en doen denken aan de jeugdrevolutie in de jaren zestig. Ook toen leken er nieuwe, bevrijdende tijden aan te breken, maar namen de mannelijke rebellen meestrijdende vrouwen nauwelijks serieus. Er was een tweede feministische golf nodig om bij demonstrerende en barricaderende mannen erin te hameren dat vrouwen meer konden dan broodjes smeren voor hun hongerige magen. Die neue Zeit eindigt in 1925 als het Bauhaus onder druk van conservatieve krachten Weimar moet verlaten en naar Dessau verhuist. Het Bauhaus zou nog acht jaar bestaan, waarna het onder druk van het nazisme van de kaart werd geveegd. Graag een tweede seizoen die deze periode behandelt.

Die neue Zeit is nu te koop op dvd en vanaf 27 maart te zien via Lumiereseries.