Dicht bij Vermeer

Nog tot juni is de grootste Johannes Vermeer-tentoonstelling ooit te bewonderen in het Rijksmuseum. Suzanne Raes legt in haar documentaire Dicht bij Vermeer vast hoe deze historische tentoonstelling tot stand kwam.

De titel Dicht bij Vermeer is treffend gekozen: de film van Suzanne Raes toont ons de zeventiende-eeuwse meesterwerken van Johannes Vermeer vooral door microscopen, scans en infraroodbeelden. Sterk is een shot van een curator die door een microscoop Het straatje bestudeert. We kijken met haar mee en zien slechts wat slordige klodders verf. Dan zoomt Raes uit en ontwaren we een foto­realistisch ogende muur. Visuele trucjes als deze maken de virtuositeit van de Delftse schilder mooi inzichtelijk.

Elders zien we hoe bij het uitgebreide onderzoek, vooruitlopend op de recent geopende Vermeer-tentoonstelling in het Rijksmuseum, blijkt dat iemand anders dan Vermeer een vogelkooi aan een doek toevoegde. En dat terwijl die kooi altijd is geïnterpreteerd als diepzinnige metafoor. Het illustreert hoe van een meester een mythe is gemaakt.

Ook de documentaire zelf draagt gretig bij aan Vermeers grandeur. Al in de eerste tien minuten zien we curator Gregor Weber volschieten wanneer hij terugblikt op zijn eerste kennismaking met Vermeers doeken. Dit soort scènes maken dat de documentaire bij vlagen aanvoelt als promotiefilm voor de tentoonstelling waarvan de totstandkoming wordt vastgelegd. De gemiddelde kunstliefhebber zal zich er niet aan storen, maar een objectiever perspectief had de documentaire van een spannende tweede laag kunnen voorzien. De enige kritische noot zit in een scène waarin een Vermeer-expert rondkijkt in de winkel van het Mauritshuis. Hoofdschuddend bekijkt hij de prullaria gerelateerd aan Het meisje met de parel. “Ik ben bang dat ze te iconisch gaat worden”, verzucht hij.

Ondanks recente kritiek op de toondoofheid van musea in crisistijd, onderstreept Dicht bij Vermeer juíst het elitaire imago van de Nederlandse kunstwereld. De documentaire toont dat kosten noch moeite zijn gespaard om de schilderijen naar Amsterdam te halen. De toon sluit aan op het imago van het Rijksmuseum zelf: statig, professioneel en wat humorloos.

Gelukkig biedt de film wel een interessant kijkje achter de schermen en spat de passie van de experts van het scherm. Naast een ode aan Vermeers talent is Dicht bij Vermeer vooral een portret van een groep ambitieuze kunstprofessionals. Hoewel het aan een breder perspectief ontbreekt, is de documentaire een waardevolle toevoeging voor liefhebbers en bezoekers van de tentoonstelling.