Dekalog

De mooiste televisieserie is niet voor Netflix of HBO maar voor de Poolse communistische staatstelevisie geproduceerd. Krzysztof Kieslowski’s Dekalog moet je dan ook niet bingewatchen. Elke aflevering heeft tijd nodig om te bezinken.

Toen Krzysztof Kieslowski met advocaat Krzysztof Piesiewicz het scenario voor de tiendelige serie Dekalog schreef, was het idee aanvankelijk om elk deel aan een andere regisseur uit te besteden. Wat een zegen is het dat Kieslowski toch geen afstand nam van dit meesterlijke project, want je voelt zijn menselijke aanraking in elk shot van de serie: in de kille beelden van een groot grijs flatgebouw in Warschau, in alle krappe interieurs van het gebouw en op elk gezicht van diens inwoners bespeur je een soort magische aanwezigheid van een filmmaker die perfectie benadert.

Hoewel Kieslowski in elk deel een ander verhaal met andere personages vertelt en haast elk deel heeft laten schieten door een andere cameraman, vormt zijn serie een betoverend geheel. Dekalog is een rijke microkosmos waarin de filmmaker onderzocht wat het betekent om mens te zijn.

Tien geboden
Het uitgangspunt was sterk: via de tien geboden een loep leggen op de Poolse samenleving aan het einde van de jaren tachtig. Bij het ene deel is het lastig om te achterhalen aan welk gebod wordt gerefereerd, bij het andere valt het niet te missen. In deel vijf wordt ‘gij zult niet doden’ onderzocht. Later werkte Kieslowski dat deel uit tot de speelfilm A Short Film About Killing. De verhaallijn is hetzelfde: een getroebleerde jongeman pleegt een zinloze moord en een advocaat probeert hem te behoeden voor een even zinloze doodstraf. Waar het Kieslowski om te doen was, zijn de grijze morele zones waarin juist en onjuist en mens en crimineel in elkaar overlopen.

Na het aangrijpende einde lukt het niet om zomaar nog een deel te kijken. Deze serie moet je niet bingewatchen: elk deel vraagt om tijd en reflectie. De serie raakt aan alle onderwerpen die ons menselijk maken: liefde en haat, schuld en onschuld, leven en dood. En in elke aflevering laten Kieslowksi en Piesiewicz zien dat het ene niet zonder het andere kan.

Neem deel zeven, waarin "gij zult niet stelen" als leidmotief is genomen. De diefstal gaat hier niet om een levenloos object, maar om de affectie van een kind. Studente Majka probeert haar dochter Ania, die zij als tiener kreeg, terug te stelen van haar eigen moeder Ewa (Ania’s grootmoeder). Ewa heeft al haar liefde aan Ania gegeven, in plaats van aan Majka. Uit wanhoop neemt Majka wraak. Ania staat echter geregistreerd als Ewa’s dochter (een van de personages verbaast zich over het feit dat baby’s in Polen op bureaucratische wijze van ouder kunnen wisselen), dus de vraagt dient zich aan: wie steelt hier van wie?

Studenten
Zulke complexe vragen doemen vaker op in Dekalog. In deel acht, misschien wel het hoogtepunt van de serie, reflecteert Kieslowski op de verhalen die hij ons voorschotelt. We zitten in de collegebanken, waar een professor Ethiek morele dilemma’s bespreekt. Een van haar studenten vertelt een verhaal dat Kieslowski eerder al, in deel twee van de serie, aan ons liet zien: over een man met kanker en een vrouw die het lot van haar ongeboren baby baseert op zijn welzijn. Uit dit deel blijkt dat sommige gebeurtenissen zijn doorgedrongen in het collectief geheugen van de inwoners van dat grote flatgebouw in Warschau. Zo wordt alsmaar duidelijker dat de verhalen die Kieslowski en Piesiewicz ons voorschotelen zich niet in een vacuüm voltrekken.

Daar komt de ethiekprofessor ook achter. Zij heeft een Amerikaans-Poolse collega op bezoek die tijdens het college met een eigen moreel dilemma komt. Ze vertelt over een christelijk gezin dat een jong joods meisje zou opvangen tijdens de Duitse bezetting, maar uiteindelijk weigerde op religieuze gronden. Al snel blijkt dat dit verhaal over de professor gaat. Haar collega is uit Amerika teruggekomen om de vrouw te ontmoeten die vroeger weigerde haar leven te redden. Toch blijkt het geen eenvoudige kwestie van goed en fout, want de professor had ook haar eigen complexe redenen om het meisje niet in huis te nemen. Kieslowski en Piesiewicz nodigen de kijker met Dekalog dus uit om als een soort studenten Ethiek een mening te vormen over de dilemma’s waar de personages zich mee geconfronteerd zien.