Das schweigende Klassenzimmer

Dit historische scholierenprotest in Oost-­Duitsland is een aansprekend voorbeeld van politieke bewustwording.

In de opening bezoeken twee middelbare scholieren uit de toenmalige DDR een bioscoop in West-Berlijn. Dat kan in 1956 nog, want het is dan vijf jaar voor de bouw van de muur. Een uitstapje met onverwachte gevolgen. In het bioscoopjournaal zien de tieners een versie van de door Sovjet-troepen onderdrukte Hongaarse opstand die volstrekt niet strookt met de Oost-Duitse propaganda.

Verbazing verandert in verontwaardiging wanneer ze kort daarop met klasgenoten een vrijdenkende oom van een van hen bezoeken. Daar luisteren ze stiekem naar een westers radiostation. Een Hongaarse voetbalheld zou een van de bij het verzet gevallen doden zijn.

Spontaan ontstaat dan het idee om ter nagedachtenis de eerstvolgende geschiedenisles op school te beginnen met twee minuten zwijgen. Niet voorziend dat hun betrekkelijk onschuldige actie opgevat gaat worden als een contrarevolutionaire daad die koste wat kost bestreden moet worden. De ongehoorzame maar standvastige klas krijgt de duimschroeven aangedraaid.

Twijfels en onzekerheden waarmee de scholieren kampen ontbreken niet, maar naast dit aansprekende element blijft Kraume’s aanpak vooral rechtlijnig en betrekkelijk voorspelbaar. Wie hier de helden zijn, daar laat hij geen twijfel over bestaan.

Lars Kraume (Der Staat gegen Fritz Bauer) baseerde zijn vrije bewerking van deze historische gebeurtenis op het gelijknamige boek van Dietrich Garstka, die het destijds zelf als scholier meemaakte. Na bekroning op het filmfestival van München werd dit politieke drama in september op Film by the Sea uitgeroepen als beste boekverfilming. Het kreeg er ook de hoogste publiekswaardering.

Dat is meer lof dan ik had verwacht toen ik Das schweigende Klassenzimmer vorig jaar zag op het Berlijnse filmfestival. ‘Sterk onderwerp, plichtmatige uitvoering’ noteerde ik toen. Natuurlijk is het een mooi dramatisch gegeven dat laat zien hoe de liefst op Amerikaanse muziek dansende jongelui onverhoeds met hun neus op de grimmige politieke werkelijkheid worden gedrukt. De meesten scharen zich na enige aarzeling achter de solidariteitsactie. Daarna zal moeten blijken hoe sterk hun saamhorigheid is.

We weten allemaal hoe het met de DDR is afgelopen. Toch vindt Kraume het nodig om de tegenstellingen en posities in dit brave geschiedenislesje nog eens extra duidelijk aan te zetten. Subtiliteit is niet zijn sterkste punt. De schreeuwende fanaticus ontbreekt niet. Typerend voor zijn aanpak is de manier waarop hij twee vaders vergelijkt: de één een goedwillende arbeider, de ander een autoritaire Partij-aanhanger.

Hoewel goed bezet met jong acteertalent had ik bij dit alles eerder de indruk naar een aflevering van een op beproefde formules gebaseerde televisieserie te kijken dan naar een uit het leven gegrepen verhaal. Het gevoel werkelijk even in de toenmalige DDR-realiteit te stappen wilde niet echt komen.