CREMASTER MARATHON

Beeldend kunstenaar Matthew Barney schiep met zijn zeven uur durende Cremaster-cyclus een wereld waar druiven uit zolen worden getoverd en danseressen een bizar showballet uitvoeren.

Stel je voor dat een tweetal aliens, uiterlijk identiek aan de mens, op aarde landt en een mis in een katholieke kerk bijwoont. Zonder zelf aan de viering mee te kunnen doen zien ze hoe iedereen om hen heen — schijnbaar op bevel van de uitgedoste vent vooraan — beurtelings gaat zitten, staan en knielen; hoe de mensen met één stem herhaaldelijk reageren op iets wat de man zegt; hoe hij een schijfje op hun linkerhand legt, dat elk van hen met de rechterhand in zijn mond stopt en doorslikt; hoe iedereen weer op zijn plaats gaat zitten, enzovoort.
"Nou, wat heb jij ervan kunnen maken", vraagt de ene alien na afloop aan de andere. Waarop deze de schouders ophaalt. "Maar dat wil niet zeggen dat ik het niet bijzonder vond", voegt hij er snel aan toe. "En ik had ook het gevoel dat het van alles betekende. Elk gebaar hing op de een of andere manier samen met het grotere geheel."
Maar de aliens kunnen er zelf ook wat van. Een van hen heeft een dikke zes uur aan filmmateriaal meegenomen van thuis, geschoten over een periode van zo’n zeven jaar. Zonder acht te slaan op de chronologie van het materiaal noemt hij deze vijfdelige reportage Cremaster 1 tot en met 5 (nummer 3 werd als laatste gedraaid) en leent hem onder het pseudoniem Matthew Barney uit aan het Nederlands Filmmuseum. Laat maar een tijdje zien aan de mensen, zegt hij erbij. Leren ze eens een andere wereld kennen.

Blokje schroot
Misschien blijven de toeschouwers ook tot het eind in de waan dat dit beelden van hun eigen planeet zijn. Verbazen ze zich onophoudelijk over de klederdracht, architectuur en techniek, die eeuwen aan mode en vernuft door elkaar laat lopen. Over de onaardse kwaliteit die vertrouwde plekken en gezichten — ‘Dat is toch het Chrysler Building!’ ‘Dat is toch Ursula Andress in Boedapest!’ — door de trage, cleane fotografie krijgen. En verbazen ze zich vooral over de dingen die ze mensen in de films zien doen. Een stewardess die druiven uit de zool van haar schoen tovert, terwijl in het footballstadion onder haar Good Year-zeppelin een bizar Busby Burkley-showballet wordt uitgevoerd (Cremaster 1). Een als sater vermomde danser (Barney zelf) die op het Isle of Man een gat in de vloer van zijn kusthuisje trapt, waardoor hij naar de bodem van de zee zakt (Cremaster 4).
En dan Cremaster 3. Wat er in dat drie uur durende middendeel toch allemaal gebeurt. Een ontstellend schrale, naakte vrouw graaft zich uit de aarde omhoog, en wordt door een stel donker geklede mannen op de achterbank van een antieke Chrysler gelegd, in de foyer van — inderdaad — het Chrysler Building. Vervolgens wordt die auto in dik twintig minuten door vijf Chrysler Imperials tot een handzaam blokje schroot gebeukt. In een parallelmontage — een van Barney’s voornaamste stijlmiddelen — zien we een metselaar de lift vol cement storten om hem vervolgens als driedeurige doedelzak te gaan gebruiken. Intussen schilt een jongedame aardappelen met haar schoenen.

Spier
Absurd? Zinloos? Niemand lijkt zomaar iets te doen. Elke actie is even delicaat en precies en hangt op de een of andere manier samen met het grotere geheel. Wie aan verwondering niet genoeg heeft om de 394 minuten Cremaster te doorstaan, laat zich graag het een en ander door Barney uitleggen.
De cremaster is de spier die de teelballen op temperatuur houdt en volgens Barney een beslissende rol speelt in de ontwikkeling van het embryo naar jongen of meisje. Seksuele differentiatie is een essentieel thema in de Cremaster-reeks, van de showballetdanseressen op het stoere footballveld in Cremaster 1 tot de bouwvakker die in Cremaster 3 aan het baren slaat. Maar vooral, zo vertelde Barney in een Amerikaans tv-interview, is de cyclus een meditatie op het creatieve proces, dat zichzelf telkens weer de nek omdraait en nieuw leven inblaast. Of zoiets. Spraakzaam als hij is, de vele verwijzingen benadrukkend van het ene deel naar het andere, vindt ook Barney zelf niet altijd de juiste woorden.
Wanneer hij zijn interviewer door de overzichtstentoonstelling in het Guggenheim museum leidt, is dat als een fabrieksdirecteur die exact weet welke producten hij maakt en waarvoor ze dienen, maar dit beter enigszins onbesproken laat. Een enkele typering ("Ik ben een beeldhouwer, geen filmmaker") is eigenlijk genoeg: gaat het toch vooral om de vaak glibberige, plakkerige materialen waarmee de ondoorgrondelijke Cremaster-rituelen worden voltrokken, om de symmetrische patronen en cleane composities, om de zorgvuldigheid waarmee de ene hand iets doorgeeft aan de andere, de ene fase van de creatie de andere aflost. Om de vorm van het ritueel, meer dan om het ritueel zelf. Misschien wel net als bij ons in de kerk.

Kevin Toma