Corsage

Dit is niet je oma's Sissi

Corsage

De Oostenrijkse filmmaker Marie Kreutzer zet de kostuumfilm op z’n kop in deze sfeerschets van een cruciaal jaar in het leven van keizerin Elisabeth in Beieren: geen weelderige pracht en praal, maar een ingetogen film vol doelbewuste anachronismen.

Nee, de titel van Marie Kreutzers Corsage slaat niet op het bloemstukje waarmee Amerikaanse tieners zich voor de high school prom uitdossen. In het Frans duidt corsage het kledingstuk aan dat het vrouwelijk bovenlijf bedekt. Met als afgeleide het korset, de dwangbuis voor een wespentaille. Die korsetten kent het hoofdpersonage van Corsage maar al te goed.

Kreutzers vijfde speelfilm duikt in het leven van de Oostenrijkse keizerin Elisabeth in Beieren (1837-1898), inmiddels beter bekend als Sissi (maar die koosnaam werd bedacht voor de beroemde film met Romy Schneider uit 1955 en is in Corsage nergens te horen). Om precies te zijn brengt Kreutzer ons naar 1877, het jaar waarin Elisabeth veertig wordt. Haar lijfarts wijst haar er op een gegeven moment fijntjes op dat veertig voor haar vrouwelijke onderdanen de gemiddelde levensverwachting is, maar voor een keizerin is het leven net iets beter: wat Elisabeth teistert, heeft verdacht veel weg van een midlifecrisis. Of is het toch het glazen plafond van haar gouden kooi dat haar dwarszit?

Schoonheid
De drie Sissi-films met Romy Schneider zijn ongetwijfeld de beroemdste films over Elisabeth, maar de koningin van Hongarije en keizerin van Oostenrijk heeft al sinds de jaren twintig filmmakers geïnspireerd. Min of meer tegelijk met Corsage werden rond de keizerin nog een speelfilm (Sisi & ich, verwacht in 2023) en maar liefst twee tv-series gedraaid: de Duitse miniserie Sisi werd vorig jaar uitgezonden door de NPO en The Empress verschijnt eind deze maand op Netflix.

Het was hoofrolspeler Vicky Krieps die Kreutzer ervan overtuigde dat er toch nog iets nieuws over de keizerin te vertellen was. (De rol leverde Krieps op het afgelopen filmfestival van Cannes, waar de film draaide in tweede competitie Un Certain Regard, de prijs voor Beste Actrice op.) Het gros van de tientallen andere films en series richt zich op het liefdesleven van Elizabeth en op haar veelgeroemde schoonheid. Corsage is in veel opzichten een correctie op dat beeld. Dat wordt visueel onderstreept doordat Kreutzer zich verre houdt van de weelderigheid die normaal gesproken aan het kostuumdrama kleeft.

We zien Elisabeth wel affaires hebben, maar met romantiek heeft het weinig van doen – eerder met een vlucht uit het verstikkende paleis. Daar is ze op een zijspoor gezet, terwijl ze tien jaar eerder nog een sleutelrol speelde in het ontstaan van de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije.

Maar het is vooral het schoonheidsideaal dat Corsage ondervraagt. In een van de eerste scènes zien we hoe Elisabeth, als ze weer eens ergens officieel moet aantreden, van top tot teen fysiek de maat wordt genomen. Krieps’ versie van Elisabeth is een vrouw die het zat is om alleen op haar schoonheid te worden beoordeeld, maar die ook trots is op hoe strak haar korsetten kunnen worden aangesnoerd en op haar geweldig lange haar, dat dagelijks uren aan vlechtwerk kost en waarvan het gewicht haar nekklachten bezorgt.

Middelvinger
In werkelijkheid stond Elisabeth na haar 32ste levensjaar geen enkele nieuwe beeltenis van zichzelf toe, om in het publieke oog haar jeugdig elan in stand te houden. In de film raakt ze gefascineerd door de camera van filmpionier Louis Le Prince; ze dartelt voor het oog van zijn nieuwe uitvinding door een Engels weiland.

Die ontmoeting kan in werkelijkheid nooit plaatsgevonden hebben – de doorbraak in de filmtechniek van Le Prince kwam pas tien jaar later. Zo zit Corsage vol anachronistische details. Ze springen zelden echt in het oog, maar zo gauw ze je op beginnen te vallen zie je ze overal – van op luiten vertolkte sixties-popsongs tot paleisdeuren met moderne hendels en van een arts die heroïne voorschrijft tot de middelvinger die de keizerin naar een geschokt gezelschap opsteekt.

Kreutzer creëert een tijdloze ruimte en het is daardoor ook een film die gaat over het nu. De roddelaars van het Oostenrijks-Hongaarse hof verschillen niet zo veel van de moddergooiers op sociale media. Corsage reflecteert op hoe vrouwen kunnen vastdraaien in het beeld dat anderen van hen hebben. De korsetten waar de keizerin zich iedere dag in laat persen, zijn daar een verbeelding van. Het is een op het eerste gezicht wat platte metafoor, maar Kreutzer weet die gaandeweg telkens op verrassende manieren te verdiepen en compliceren.